Wernher Magnus Maximilian Freiherr von Braun werd geboren op 23 maart 1912 in Wirsitz, destijds deel van het Duitse Keizerrijk en tegenwoordig in Polen. Hij kwam uit een adellijke familie; zijn vader, Magnus von Braun, was een hooggeplaatste ambtenaar en minister van Landbouw in de Weimarrepubliek. Zijn moeder, Emmy von Quistorp, stamde af van middeleeuwse Europese royalty.
Von Braun groeide op in een intellectuele en bevoorrechte omgeving, wat hem toegang gaf tot hoogwaardige educatie en culturele verrijking. Zijn familie verhuisde in 1915 naar Berlijn, waar zijn vader werkte voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Hier ontstond von Brauns fascinatie voor technologie en ruimtevaart, aangespoord door een telescoop die hij als tiener van zijn moeder kreeg.
Inhoudsopgave
Interesse in ruimtevaart en rockettechnologie
Von Braun toonde als kind al een interesse in de mogelijkheden van ruimtevaart. Zijn passie werd verder aangewakkerd door de publicatie Die Rakete zu den Planetenräumen (1923) van Hermann Oberth, een invloedrijke Duitse raketpionier. Deze interesse leidde ertoe dat von Braun zich richtte op exacte vakken zoals natuurkunde en wiskunde, vakken waarin hij eerder niet uitblonk.
In de jaren 1920 raakte hij ook geïnspireerd door publieke demonstraties van raketten, zoals de Opel-RAK-auto’s van Fritz von Opel. Hij experimenteerde met zijn eigen raketprojecten, waaronder een zelfgemaakte speelgoedwagen die een gevaarlijke explosie veroorzaakte op een trottoir, wat leidde tot een politieonderzoek. Dit incident toonde von Brauns vastberadenheid om ruimtevaart als levensmissie na te streven.
Educatie en vroege carrière
Na zijn middelbareschoolopleiding studeerde von Braun aan de Technische Universiteit van Berlijn, waar hij zich aansloot bij de Verein für Raumschiffahrt (VfR), een ruimtevaartvereniging. Hij werkte samen met prominente figuren zoals Willy Ley en Hermann Oberth. Zijn vroege experimenten met vloeibare brandstofmotoren trokken de aandacht van het Duitse leger. In 1934 promoveerde hij in de natuurkunde aan de Universiteit van Berlijn met een proefschrift over vloeibare-brandstofraketten, een document dat jarenlang geheim bleef vanwege de militaire implicaties.
De Duitse Jaren: Raketten en Controverses
Rakettenonderzoek en de samenwerking met het Duitse leger
In 1932 sloot Wernher von Braun zich aan bij het Duitse leger om onderzoek te doen naar rakettechnologie. Duitsland, gebonden door het Verdrag van Versailles, mocht geen zware wapens ontwikkelen, maar raketten vielen niet onder dit verbod. Dit gaf von Braun de kans om zijn expertise in te zetten. Samen met Walter Dornberger, een artillerieofficier, begon hij aan de ontwikkeling van de A-serie raketten.
Zijn werk kreeg een grote impuls toen Adolf Hitler in 1933 aan de macht kwam. Raketten werden onderdeel van Hitlers plannen voor militaire dominantie. Von Braun werd technisch directeur van de raketfaciliteit in Peenemünde aan de Baltische Zee, waar hij werkte aan de ontwikkeling van de V-2-raket.
De V-2: Een doorbraak met een donkere kant
De V-2-raket was een technische mijlpaal: het was de eerste raket die de ruimte bereikte door de Kármán-lijn te passeren. Op 3 oktober 1942 vond de eerste succesvolle lancering plaats. Deze raket, officieel de A-4 genoemd, werd door de nazi’s omgedoopt tot de “V-2” (Vergeltungswaffe 2), een vergeldingswapen dat gericht was op geallieerde steden zoals Londen en Antwerpen.
Ondanks het technische succes van de V-2 was het project omgeven door ethische dilemma’s. De productie van de raketten vond plaats in de Mittelwerk-fabriek, waar dwangarbeiders uit concentratiekampen onder onmenselijke omstandigheden werkten. Naar schatting kwamen 20.000 arbeiders om het leven door ziekte, uitputting of mishandeling. Von Braun bezocht de fabriek regelmatig, maar ontkende na de oorlog enige directe betrokkenheid bij het misbruik van arbeiders.
Lidmaatschap van de Nazi-partij en SS
Von Braun werd in 1937 lid van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) en in 1940 van de SS, waarin hij de rang van Untersturmführer (tweede luitenant) bereikte. Hoewel hij later beweerde dat deze lidmaatschappen puur formeel waren en noodzakelijk om zijn werk voort te zetten, blijft zijn betrokkenheid controversieel.
Historici debatteren over zijn morele verantwoordelijkheid. Sommigen beschouwen hem als een opportunist die zijn politieke keuzes maakte om zijn raketprojecten voort te zetten. Anderen wijzen op zijn vermeende kennis van de omstandigheden in de Mittelwerk-fabriek, wat zijn ethische positie verder compliceert.
Arrestatie en vrijlating door de Gestapo
In 1944 werd von Braun gearresteerd door de Gestapo. Hij werd ervan verdacht een “defaitistische” houding te hebben en te weinig loyaliteit te tonen aan het nazi-regime. Hij zou hebben verklaard dat zijn interesse in raketten vooral gericht was op ruimtevaart en niet op militaire toepassingen. Na twee weken gevangenschap werd hij vrijgelaten dankzij de tussenkomst van Walter Dornberger en Albert Speer, Hitlers minister van Bewapening.
Operatie Paperclip: De Overgang naar de Verenigde Staten
Overgave aan de Amerikanen
In de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog werd het duidelijk dat Duitsland de oorlog zou verliezen. Wernher von Braun en zijn team besloten zich over te geven aan de Amerikanen. Ze wilden voorkomen dat hun rakettechnologie in handen van de Sovjet-Unie zou vallen. In mei 1945 vonden Amerikaanse troepen von Braun en zijn collega’s in Beieren. Ze gaven zich over, met von Brauns broer Magnus die tegen een Amerikaanse soldaat zei: “Mijn broer heeft de V-2 ontworpen. We willen ons overgeven.”
De Amerikanen beseften de waarde van hun vangst. Von Braun stond hoog op de “Zwarte Lijst,” een lijst van wetenschappers die prioriteit hadden voor ondervraging. Met toestemming van het Amerikaanse Ministerie van Oorlog werd von Braun samen met ongeveer 1.600 andere Duitse wetenschappers, ingenieurs en technici naar de Verenigde Staten overgebracht als onderdeel van Operatie Paperclip.
Begin van een nieuwe carrière in de VS
In september 1945 arriveerden von Braun en zijn team in de Verenigde Staten. Ze werden naar Fort Bliss in Texas gestuurd, waar ze werkten aan het Hermes-project, een raketprogramma van het Amerikaanse leger. Ze assembleerden en lanceerden verschillende V-2-raketten, terwijl ze ook onderzoek deden naar nieuwe toepassingen van rakettechnologie.
Ondanks zijn waardevolle werk stuitte von Braun op kritiek vanwege zijn nazi-verleden. Artikelen in Amerikaanse media brachten zijn betrokkenheid bij het nazi-regime en dwangarbeid in Mittelwerk aan het licht. Von Braun verdedigde zichzelf door te zeggen dat hij zich alleen op wetenschappelijke vooruitgang had gericht en gedwongen was geweest tot samenwerking met het regime.
Een doorslaggevende rol in de ruimtewedloop
In 1950 verhuisde von Braun naar Huntsville, Alabama, waar hij leiding gaf aan de ontwikkeling van de Redstone-raket. Deze raket speelde later een sleutelrol in de Amerikaanse ruimtewedloop. In 1958, na de lancering van de Sovjet-satelliet Spoetnik, werd von Brauns Jupiter-C-raket gebruikt om de eerste Amerikaanse satelliet, Explorer 1, in een baan om de aarde te brengen.
Tijdens deze periode werkte von Braun ook samen met Walt Disney aan educatieve films die ruimtevaart populair maakten. Deze films speelden een belangrijke rol in het vergroten van het Amerikaanse enthousiasme voor ruimteverkenning.
De overstap naar NASA
In 1960 werd von Brauns team geïntegreerd in NASA, waar hij directeur werd van het Marshall Space Flight Center. Hier ontwikkelde hij de Saturn V-raket, die essentieel was voor de Apollo-maanmissies. Onder zijn leiding bereikte de Verenigde Staten een historisch hoogtepunt met de maanlanding van Apollo 11 in 1969.
Von Braun bleef echter omstreden. Zijn verleden als lid van de Nazi-partij en de SS bleef een gevoelig onderwerp, en er werd kritiek geleverd op de morele concessies die hij had gedaan om zijn ambities te verwezenlijken.
Controverse en Erfgoed: Wernher von Brauns Dubbele Erfenis
Bijdragen aan de Ruimtevaart en Latere Jaren
Na zijn succes met de Apollo-programma’s bleef Wernher von Braun werken aan ambitieuze plannen voor de toekomst van ruimtevaart. Hij pleitte voor bemande missies naar Mars en de bouw van permanente ruimtestations. Hoewel zijn visies vooruitstrevend waren, werd hij geconfronteerd met afnemende politieke en publieke steun voor grootschalige ruimtevaartprogramma’s na de maanlandingen.
In 1972 verliet von Braun NASA vanwege meningsverschillen over de toekomst van de ruimtevaart en bezuinigingen op het Apollo-programma. Hij werd vice-president bij Fairchild Industries, een lucht- en ruimtevaartbedrijf. Zijn gezondheid verslechterde echter snel toen hij in 1973 werd gediagnosticeerd met nierkanker. Hij bleef werken tot zijn pensioen in 1976. Von Braun overleed op 16 juni 1977 in Alexandria, Virginia, op 65-jarige leeftijd.
Een Complexe Erfenis
Wernher von Braun wordt zowel geprezen als bekritiseerd. Hij wordt vaak de “vader van de ruimtevaart” genoemd vanwege zijn baanbrekende werk aan rakettechnologie en zijn rol in het Amerikaanse ruimteprogramma. Zijn bijdragen aan de ontwikkeling van de Saturn V-raket en de maanlandingen blijven ongeëvenaard.
Tegelijkertijd blijft zijn betrokkenheid bij het nazi-regime en het gebruik van dwangarbeid tijdens de productie van de V-2-raketten een schaduw werpen over zijn nalatenschap. Historici debatteren over de vraag in hoeverre von Braun verantwoordelijk was voor de morele implicaties van zijn werk. Was hij een opportunist die zijn wetenschappelijke doelen boven alles stelde, of was hij een visionair die onder moeilijke omstandigheden handelde?
Conclusie
Wernher von Braun belichaamt de paradox van menselijke vooruitgang: briljante technische prestaties, maar gerealiseerd in een context van morele ambiguïteit. Zijn leven en werk dwingen ons na te denken over de ethiek van wetenschappelijke ontdekkingen en de verantwoordelijkheid die wetenschappers dragen in tijden van conflict.
Bronnen en meer informatie
- Afbeelding: NASA/MSFC, Public domain, via Wikimedia Commons
- Biddle, Wayne (2009). Dark Side of the Moon: Wernher von Braun, the Third Reich, and the Space Race. New York: W.W. Norton. ISBN 978-0393059106.
- Bilstein, Roger (2003). Stages to Saturn: A Technological History of the Apollo/Saturn Launch Vehicles. University Press of Florida. ISBN 978-0813026916.
- Dornberger, Walter (1954). V-2. New York: The Viking Press, Inc. ISBN 978-0672527593.
- Freeman, Marsha (1993). How We Got to the Moon: The Story of the German Space Pioneers. 21st Century Science Associates. ISBN 978-0962813412.
- Lasby, Clarence G. (1971). Project Paperclip: German Scientists and the Cold War. New York: Atheneum. ISBN B0006CKBHY.
- Neufeld, Michael J. (1995). The Rocket and the Reich: Peenemünde and the Coming of the Ballistic Missile Era. New York: The Free Press. ISBN 978-0029228951.
- Oliver, Kendrick (2012). To Touch the Face of God: The Sacred, the Profane, and the American Space Program, 1957–1975. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-1421407883.
- Petersen, Michael B. (2009). Missiles for the Fatherland: Peenemuende, National Socialism, and the V-2 Missile. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0521882705.
- Siddiqi, Asif A. (2000). Challenge to Apollo: The Soviet Union and the Space Race, 1945–1974. Washington, DC: NASA. ISBN 978-1780393018.
- Ward, Bob (2005). Dr. Space: The Life of Wernher von Braun. Naval Institute Press. ISBN 978-1591149262.
- West, Doug (2017). Dr. Wernher von Braun: A Short Biography. CreateSpace Independent Publishing Platform. ISBN 978-1977927910.
