In de leer van de Katholieke Kerk wordt een aflaten omschreven als een manier om de tijdelijke straf voor reeds vergeven zonden te verminderen. De term komt van het Latijnse indulgentia, wat “toestemming” of “clementie” betekent. Volgens de Catechismus van de Katholieke Kerk is een aflaten “een kwijtschelding voor God van de tijdelijke straf die zonden verdienen, waarvan de schuld reeds vergeven is.” Een gelovige ontvangt een aflaten door het vervullen van voorgeschreven voorwaarden en het verrichten van specifieke vrome werken, gebeden of handelingen.
Een belangrijk onderscheid is dat een aflaten niet de schuld van zonden vergeeft, maar enkel de tijdelijke gevolgen ervan verzacht. De vergeving van zonden zelf gebeurt via het sacrament van boete en verzoening, vaak bekend als de biecht.
Inhoudsopgave
De Praktische Toepassing van Aflaten
Het verkrijgen van een aflaten vereist het uitvoeren van bepaalde handelingen, zoals het opzeggen van gebeden, het ondernemen van een pelgrimstocht, of het verrichten van goede werken. Deze handelingen moeten gepaard gaan met een oprechte geest van boetedoening en verzoening. Voorbeelden hiervan zijn:
- Het bezoeken van een heiligdom of kerk.
- Het bidden van specifieke gebeden zoals de Rozenkrans.
- Het tonen van barmhartigheid door liefdadigheidswerken.
Aflaten worden ingedeeld in twee categorieën: volledige aflaten en gedeeltelijke aflaten. Een volledige aflaten verwijdert alle tijdelijke straf voor zonden, terwijl een gedeeltelijke aflaten slechts een deel hiervan vermindert.
Oorsprong en Ontwikkeling van Aflaten
De praktijk van aflaten vindt zijn oorsprong in de vroege kerk, waar zware boetedoeningen werden opgelegd als straf voor zonden. Tijdens de periode van martelaren kregen gevangenen of martelaren de mogelijkheid om genade af te smeken voor medechristenen. Deze vroege vormen van vergeving evolueerden later naar een formeel systeem van aflaten.
Mettertijd ontwikkelde de leer zich verder. Volgens de kerk putten aflaten uit de “schatkamer van verdiensten,” een concept dat verwijst naar de oneindige verdiensten van Jezus Christus en de heiligen. Deze verdiensten worden door de kerk toegepast op gelovigen die voldoen aan de voorwaarden voor een aflaten.
Misbruik en Hervormingen in de Middeleeuwen
Hoewel aflaten bedoeld waren om spirituele groei te bevorderen, raakten ze in de middeleeuwen in opspraak. Vanaf de late middeleeuwen werden aflaten vaak commercieel geëxploiteerd. Ze werden niet alleen verleend voor vrome daden, maar ook gekoppeld aan financiële bijdragen. Dit leidde tot ernstige misstanden, waaronder de verkoop van aflaten door rondreizende aflaatpredikers.
Een bekend voorbeeld van deze praktijk was Johann Tetzel, die in Duitsland aflaten verkocht met slogans zoals “Zodra het geld in de kist klinkt, springt de ziel uit het vagevuur.” Deze praktijken wekten de toorn van hervormers zoals Maarten Luther, die in 1517 zijn 95 stellingen publiceerde, waarin hij kritiek uitte op de commerciële exploitatie van aflaten. Dit markeerde het begin van de Protestantse Reformatie.
Hervormingen in de Katholieke Kerk en de Impact van de Reformatie
De Reformatie en de Reactie van de Katholieke Kerk
De misstanden rond aflaten bereikten een hoogtepunt in de 16e eeuw en werden een belangrijk speerpunt van de Protestantse Reformatie. Maarten Luther betoogde in zijn 95 stellingen dat de aflatenpraktijk niet alleen corrupt was, maar ook in strijd met de theologie van de vergeving. Volgens Luther kon de paus geen straf kwijtschelden die alleen God toebehoorde. Hij benadrukte dat verlossing werd bereikt door geloof alleen (sola fide), zonder menselijke bemiddeling of aflaten.
De reactie van de Katholieke Kerk op Luther en de opkomst van het protestantisme was de Contra-Reformatie. Tijdens het Concilie van Trente (1545–1563) werden zowel doctrinaire kwesties als praktische hervormingen besproken. Het concilie bevestigde dat aflaten een geldig onderdeel van de kerkelijke leer bleven, maar er werd streng opgetreden tegen misbruik. Belangrijke maatregelen waren:
- De afschaffing van financiële transacties die aan aflaten waren gekoppeld.
- Het verbieden van commerciële aflaatverkopers (quaestores).
- Het opleggen van toezicht op het verlenen van aflaten door bisschoppen.
In 1567 verbood paus Pius V het direct of indirect verbinden van aflaten aan financiële giften. Deze hervormingen brachten de praktijk van aflaten meer in lijn met de oorspronkelijke spirituele intentie.
De Leer van Aflaten volgens het Concilie van Trente
Het Concilie van Trente stelde vast dat aflaten “zeer heilzaam” waren voor gelovigen en een belangrijk middel om boetedoening te bevorderen. Het benadrukte dat:
- Aflaten uitsluitend betrekking hadden op de tijdelijke straf voor zonden die reeds waren vergeven.
- Het verkrijgen van een aflaten afhankelijk was van oprechte berouw, biecht, en het verrichten van de voorgeschreven werken.
- De paus, als opvolger van Petrus, het gezag had om aflaten te verlenen, in lijn met de Bijbelse concepten van “binden en ontbinden” (Matteüs 16:19).
Deze leerstellingen vormden een sterk contrast met protestantse opvattingen, die aflaten volledig verwierpen en de praktijk zagen als een symptoom van bredere corruptie binnen de kerk.
Hervormingen in de Moderne Tijd
In de 20e eeuw onderging de leer over aflaten verdere aanpassingen. Paus Paulus VI bracht in 1967 de apostolische constitutie Indulgentiarum Doctrina uit, waarin de kerk de praktijk van aflaten herstructureerde. De belangrijkste hervormingen waren:
- De afschaffing van de kwantitatieve uitdrukking van aflaten in dagen of jaren. Voorheen werd een aflaten bijvoorbeeld uitgedrukt als “300 dagen,” wat vaak verkeerd werd geïnterpreteerd als een vermindering van tijd in het vagevuur.
- De nadruk op de spirituele waarde van aflaten in plaats van een juridisch systeem van boetedoening.
- Het beperken van aflaten tot handelingen die expliciet gericht zijn op gebed, liefdadigheid en boetedoening.
Het document benadrukte ook dat aflaten een middel zijn om gelovigen aan te moedigen tot persoonlijke heiliging en goede werken, en dat zij een uitdrukking zijn van de verbondenheid binnen de gemeenschap van heiligen.
De Toepassing van Aflaten in de Hedendaagse Kerk
Vandaag de dag worden aflaten nog steeds verleend binnen de Katholieke Kerk. Ze zijn nauw verbonden met speciale gelegenheden, zoals jubeljaren, en met specifieke devotionele handelingen. Voorbeelden van werken waarvoor een volledige aflaten kan worden verkregen, zijn:
- Het bidden van de Rozenkrans in een kerk of familiekring.
- Een halfuur lezen of luisteren naar de Heilige Schrift.
- Het verrichten van de Kruisweg.
- Het deelnemen aan de aanbidding van het Heilig Sacrament voor minimaal een halfuur.
Om een volledige aflaten te verkrijgen, moet een gelovige aan vier voorwaarden voldoen:
- Het ontvangen van de Heilige Communie.
- Het doen van een sacramentele biecht.
- Het bidden voor de intenties van de paus.
- Een volledige onthechting van alle zonden, zelfs van dagelijkse (veniale) zonden.
De Theologische Grondslag van Aflaten en de Gemeenschap der Heiligen
Het Schat van Verdiensten
Een van de kernconcepten achter de leer van aflaten is het idee van de “schat van verdiensten” (thesaurus meritorum). Deze schat, volgens de Katholieke Kerk, bestaat uit de oneindige verdiensten van Jezus Christus, gecombineerd met de heilige daden van de Maagd Maria en alle heiligen. Deze verdiensten worden door de kerk beheerd en kunnen worden toegepast op gelovigen om hun tijdelijke straf voor zonden te verminderen.
De Catechismus van de Katholieke Kerk beschrijft deze schat als “oneindig in waarde en onuitputtelijk,” omdat hij voortkomt uit Christus’ verzoenend offer op het kruis. Deze verdiensten worden aangevuld door de goede werken van Maria en de heiligen, wier levens in volledige eenheid met Gods wil stonden. De toepassing van deze verdiensten door middel van aflaten is een uitdrukking van de genade en barmhartigheid van God, bemiddeld via de kerk.
Aflaten en de Gemeenschap der Heiligen
De praktijk van aflaten is onlosmakelijk verbonden met het katholieke geloof in de gemeenschap der heiligen (communio sanctorum). Volgens deze leer zijn alle gelovigen – levend of overleden – met elkaar verbonden in een spirituele gemeenschap. Deze gemeenschap omvat drie groepen:
- De kerk triomfantelijk, bestaande uit de heiligen in de hemel.
- De kerk lijdend, bestaande uit de zielen in het vagevuur.
- De kerk strijdend, bestaande uit de gelovigen op aarde.
Door aflaten kunnen gelovigen op aarde de zielen in het vagevuur helpen bij hun zuivering. De kerk leert dat deze zielen uiteindelijk de hemel zullen bereiken, maar dat hun proces van loutering kan worden versneld door de gebeden en aflaten die namens hen worden aangeboden. Dit staat bekend als het principe van per modum suffragii, wat verwijst naar het intercederen of bemiddelen namens anderen.
De Rol van Vrije Wil en Verantwoordelijkheid
Een belangrijk aspect van aflaten is dat ze de persoonlijke verantwoordelijkheid van de gelovige benadrukken. De kerk leert dat tijdelijke straf voor zonden niet alleen een juridische kwestie is, maar ook een proces van spirituele zuivering en heiliging. Gelovigen worden aangemoedigd om actief te werken aan hun eigen zielenheil door boetedoening, gebed en goede werken.
De voorwaarden voor het verkrijgen van een aflaten – zoals biecht, Communie, en het gebed voor de pauselijke intenties – onderstrepen het belang van een oprechte innerlijke houding. Aflaten kunnen niet worden verkregen zonder oprecht berouw en een volledige onthechting van zonden.
De Misverstanden Rond Aflaten
Hoewel de kerk aflaten ziet als een middel tot spirituele groei, zijn er door de eeuwen heen veel misverstanden ontstaan. Een van de grootste misvattingen was dat aflaten vergeving van de schuld van zonden zouden bieden of de toegang tot de hemel zouden garanderen. De kerk heeft herhaaldelijk duidelijk gemaakt dat aflaten alleen betrekking hebben op de tijdelijke straf voor reeds vergeven zonden, en dat vergeving zelf uitsluitend via het sacrament van boete en verzoening plaatsvindt.
Een ander veelvoorkomend misverstand was dat aflaten “gekocht” konden worden. Dit idee, dat vooral in de middeleeuwen wijdverbreid was, werd met kracht afgewezen tijdens het Concilie van Trente en door opeenvolgende pausen. Aflaten zijn altijd bedoeld geweest als een uitdrukking van geloof, niet als een financiële transactie.
De Moderne Betekenis van Aflaten en Conclusie
Aflaten in de Huidige Katholieke Praktijk
In de hedendaagse Katholieke Kerk spelen aflaten een minder prominente rol dan in voorgaande eeuwen, maar ze blijven een belangrijk onderdeel van de spirituele praktijk. Ze worden gezien als een middel om gelovigen te inspireren tot een diepere toewijding aan gebed, boetedoening en liefdadigheid.
Paus Paulus VI gaf in zijn apostolische constitutie Indulgentiarum Doctrina (1967) een nieuwe richting aan de praktijk van aflaten. De nadruk ligt sindsdien minder op het “kwantitatieve” aspect (zoals dagen of jaren die met aflaten werden geassocieerd) en meer op de spirituele dimensie van bekering en heiliging.
Voorbeelden van handelingen waarvoor een aflaten kan worden verkregen zijn:
- Pelgrimstochten: Het bezoeken van heilige plaatsen, zoals een basiliek of een bedevaartsoord.
- Gebed: Het gezamenlijk of individueel bidden van de Rozenkrans of het opzeggen van de Kruisweg.
- Bijbelstudie: Minstens een halfuur lezen of luisteren naar de Heilige Schrift.
- Aanbidding: Het deelnemen aan Eucharistische aanbidding gedurende minimaal een halfuur.
Voor specifieke gelegenheden, zoals jubeljaren, worden bijzondere aflaten verleend. Dit gebeurde bijvoorbeeld tijdens het Jubeljaar van Barmhartigheid in 2016, waarin pelgrims die een Heilige Deur passeerden en voldeden aan de voorwaarden, een volledige aflaten konden verkrijgen.
De Voorwaarden voor een Aflaten
Om een volledige aflaten te verkrijgen, zijn de volgende voorwaarden onmisbaar:
- Biecht: Een sacramentele biecht waarin de gelovige berouw toont en zijn zonden belijdt.
- Heilige Communie: Het ontvangen van de Eucharistie, bij voorkeur op dezelfde dag als de aflatenhandeling.
- Gebed voor de pauselijke intenties: Dit kan bestaan uit een Onze Vader en een Wees Gegroet Maria, of een ander passend gebed.
- Volledige onthechting van alle zonden: Zelfs dagelijkse zonden mogen geen gehechtheid vormen.
Indien aan deze voorwaarden niet volledig wordt voldaan, kan men in plaats van een volledige aflaten een gedeeltelijke aflaten ontvangen, waarbij slechts een deel van de tijdelijke straf wordt kwijtgescholden.
De Toekomst van Aflaten
Aflaten blijven een unieke en onderscheidende praktijk binnen de Katholieke Kerk, met een nadruk op de verbondenheid tussen de levenden en de overledenen. In een tijd waarin spiritualiteit steeds persoonlijker wordt, biedt de praktijk van aflaten een mogelijkheid tot gemeenschappelijke verbondenheid en deugdzame handelingen. Door het onderhouden van aflaten wordt een belangrijk aspect van het katholieke geloof levend gehouden: de hoop op verlossing en de kracht van gebed.
Conclusie
De praktijk van aflaten heeft een lange en complexe geschiedenis binnen de Katholieke Kerk. Oorspronkelijk bedoeld als een middel tot spirituele zuivering en boetedoening, raakte de praktijk in diskrediet door misbruik in de middeleeuwen. Dankzij hervormingen, zoals die van het Concilie van Trente en paus Paulus VI, heeft de kerk de spirituele betekenis van aflaten hersteld.
In de moderne tijd bieden aflaten een mogelijkheid voor gelovigen om hun geloof te verdiepen en hun verbondenheid met de gemeenschap der heiligen te versterken. Hoewel de praktijk vaak verkeerd begrepen wordt, blijft de essentie van aflaten geworteld in de genade van God en de kracht van goede werken en gebed.
Bronnen en meer informatie
- Peters, Edward. A Modern Guide to Indulgences: Rediscovering This Often Misinterpreted Teaching. Mundelein, IL: Hillenbrand Books, 2008.
- D’Andrea, David Michael. Civic Christianity in Renaissance Italy. University of Rochester Press, 2007.
- Catechism of the Catholic Church. Beschikbaar op www.vatican.va.
Een uitgebreid overzicht van de leer over aflaten, inclusief hun theologische basis. - Indulgentiarum Doctrina (1967). Paus Paulus VI. Beschikbaar via Vatican.va.
Apostolische constitutie die de toepassing van aflaten hervormde in de moderne tijd. - Kent, William.
“Indulgences,” The Catholic Encyclopedia, Vol. 7. New York: Robert Appleton Company, 1910. Beschikbaar via New Advent. Een historisch overzicht van de ontwikkeling van aflaten tot aan de vroege 20e eeuw. - D’Andrea, David Michael. Civic Christianity in Renaissance Italy: The Hospital of Treviso, 1400–1530. University Rochester Press, 2007. ISBN: 9781580462396.
Onderzoekt de rol van aflaten in liefdadigheid en openbare werken in de Renaissance. - Beer, SJ, Peter J. “What Price Indulgences? Trent and Today.” Theological Studies, 1967.
Bespreekt de impact van het Concilie van Trente op de aflatenpraktijk. - Herbermann, Charles, ed. “Indulgences.” Catholic Encyclopedia, 1913.
Een historische analyse van de theorie en praktijk van aflaten door de eeuwen heen.
