
Voltaire’s Candide, ou l’Optimisme (1759) is een van de meest bekende literaire werken uit de Verlichting. Het satirische verhaal gebruikt humor en ironie om maatschappelijke, religieuze en filosofische kwesties uit de 18e eeuw aan de kaak te stellen. Het werk weerspiegelt niet alleen Voltaire’s briljante schrijfstijl, maar ook zijn kritiek op de optimistische filosofie van zijn tijd.
Inhoudsopgave
Historische Achtergrond en Ontstaan
Voltaire en de Verlichting
Voltaire (1694–1778), geboren als François-Marie Arouet, was een invloedrijke filosoof, schrijver en criticus tijdens de Verlichting. Zijn werk kenmerkt zich door een scherpe stijl en een onwrikbare toewijding aan de rede. Candide werd geschreven in een tijd waarin het rationalisme en de wetenschap opkwamen, terwijl traditionele autoriteiten zoals de kerk en monarchieën ter discussie werden gesteld.
Invloed van Historische Gebeurtenissen
De publicatie van Candide werd mede geïnspireerd door enkele rampzalige gebeurtenissen, zoals de aardbeving in Lissabon in 1755 en de Zevenjarige Oorlog (1756-1763). De aardbeving, die tienduizenden slachtoffers maakte, schokte de intellectuele wereld en bracht de optimistische filosofie van Gottfried Wilhelm Leibniz in diskrediet. Leibniz stelde dat we leven in “de beste van alle mogelijke werelden,” een idee dat Voltaire in Candide scherp bekritiseerde.
De Contes Philosophiques
Voltaire’s Candide maakt deel uit van het genre van de contes philosophiques (filosofische verhalen), waarin fictie werd gebruikt om filosofische ideeën te verkennen. Andere werken in dit genre, zoals Voltaire’s Zadig en Micromegas, delen dezelfde satirische en moralistische toon.
Thematiek en Filosofische Kritiek
Optimisme en Leibniziaanse Filosofie
In Candide wordt Leibniz’ optimisme belichaamd door het personage Pangloss, een karikaturale filosoof die beweert dat “alles voor het beste is in de beste van alle mogelijke werelden.” Het verhaal volgt Candide, een naïeve jongeman, terwijl hij geconfronteerd wordt met een aaneenschakeling van rampen, oorlogen en persoonlijke tragedies. Door de absurditeit van Pangloss’ verklaringen legt Voltaire de tekortkomingen van het optimisme bloot.
Religie en Macht
Voltaire richtte zijn satirische pijlen niet alleen op filosofen, maar ook op de kerk en autoritaire regimes. Hij bekritiseert de hypocrisie van religieuze figuren en het misbruik van macht door overheden. Een voorbeeld hiervan is de veroordeling van Pangloss en Candide door de Inquisitie, een gebeurtenis die de wreedheid en intolerantie van religieuze instituties illustreert.
De Aard van het Kwaad
Een ander centraal thema in Candide is het probleem van het kwaad. Voltaire onderzoekt zowel natuurlijk kwaad (zoals aardbevingen) als moreel kwaad (zoals oorlog en slavernij). Het verhaal dwingt lezers om na te denken over de vraag of het bestaan van kwaad verenigbaar is met een almachtige en goede godheid.
Samenvatting van het Verhaal
Hoofdstukken I–X: Van Paradijs naar Rampen
Candide opent in het fictieve kasteel van de baron van Thunder-ten-Tronckh in Westfalen, waar Candide een beschermd leven leidt. Hij wordt verliefd op Cunégonde, de dochter van de baron, maar wanneer hun liefde wordt ontdekt, wordt Candide het kasteel uitgezet. Vervolgens wordt hij door Bulgaarse soldaten gerekruteerd en getuige van de gruwelijkheden van oorlog.
In Holland ontmoet hij Jacques de Anabaptist, die hem helpt, en Pangloss, die inmiddels syfilis heeft opgelopen. Pangloss beweert dat zijn ziekte uiteindelijk gunstig is, omdat het naar verluidt via Columbus ook chocolade en cochenille naar Europa bracht. Samen reizen ze naar Lissabon, waar ze aankomen net voordat de aardbeving van 1755 plaatsvindt. De stad wordt verwoest en Pangloss en Candide worden beschuldigd van ketterij en opgepakt door de Inquisitie. Pangloss wordt opgehangen, maar Candide ontsnapt met hulp van een oude vrouw. Tot zijn verbazing blijkt Cunégonde nog in leven te zijn; zij vertelt over haar eigen ontberingen, waaronder slavernij en misbruik.
Hoofdstukken XI–XX: Reizen door Amerika
Candide, Cunégonde en de oude vrouw vluchten naar Zuid-Amerika. Onderweg onthult de oude vrouw haar tragische verleden, dat haar leed benadrukt als symbool voor menselijk lijden. In Buenos Aires vraagt gouverneur Don Fernando Cunégonde ten huwelijk, waarop Candide vlucht om arrestatie te voorkomen.
Hij reist met zijn bediende Cacambo naar Paraguay, waar ze Cunégondes broer ontmoeten, die nu een Jezuïet is. Wanneer Candide onthult dat hij met Cunégonde wil trouwen, ontstaat er een conflict waarbij Candide de broer doodt. Hij en Cacambo ontsnappen naar het mythische El Dorado, een utopisch land waar rijkdom geen betekenis heeft en religieuze harmonie heerst. Hoewel El Dorado ideaal lijkt, besluit Candide te vertrekken om Cunégonde te redden. Met een deel van de rijkdom uit El Dorado vervolgen ze hun reis, maar ze verliezen het grootste deel door diefstal en corruptie.
Hoofdstukken XXI–XXX: Terug naar Europa en de Finale
Candide ontmoet de pessimistische filosoof Martin en reist met hem naar Europa. In Engeland zijn ze getuige van de executie van een admiraal, een satire op militaire rechtspraak. In Venetië ontmoeten ze diverse gevallen monarchen, wat Voltaire’s kritiek op politieke macht en instabiliteit onderstreept. Uiteindelijk vinden Candide en Martin Cunégonde in Turkije, waar ze als slaaf werkt en haar schoonheid heeft verloren.
Ondanks zijn teleurstelling trouwt Candide met haar, om haar broer te ergeren die het huwelijk blijft afwijzen. Samen met Pangloss, Martin, Cacambo en de oude vrouw vestigt Candide zich op een boerderij. Hier verwerpt hij Pangloss’ optimisme en concludeert dat men “zijn tuin moet cultiveren,” een metafoor voor praktisch en zinvol leven.
Stijl en Satire
Satirische Middelen
Voltaire gebruikt humor en ironie om ernstige onderwerpen zoals oorlog, slavernij en religieuze hypocrisie aan te kaarten. Bijvoorbeeld, de verwoestende aardbeving in Lissabon wordt door Pangloss afgedaan als onderdeel van een groter goed, wat het absurde karakter van zijn optimisme benadrukt.
Symboliek van Tuinen
De tuin in Candide symboliseert menselijke inspanning en de noodzaak van praktisch werk. Het contrast tussen de utopie van El Dorado en de realiteit van de boerderij illustreert dat geluk niet in perfectie ligt, maar in actieve deelname aan het leven.
Conclusie en Invloed van Candide
Een Tijdloze Satire
Candide blijft een van de meest gelezen en besproken werken uit de Verlichting, niet alleen vanwege Voltaire’s scherpe satire maar ook vanwege zijn blijvende relevantie. Het verhaal onderzoekt universele thema’s zoals het probleem van het kwaad, de beperkingen van filosofische systemen en de rol van menselijke arbeid en verantwoordelijkheid. Door middel van ironie en humor zet Voltaire zijn lezers aan tot kritisch denken, wat Candide een tijdloze klassieker maakt.
Blijvende Invloed
Candide heeft niet alleen invloed gehad op literatuur, maar ook op theater, muziek en moderne filosofie. Het inspireerde Leonard Bernstein’s operette Candide en talrijke bewerkingen in diverse media. De centrale boodschap—dat het cultiveren van je eigen “tuin” essentieel is—wordt nog steeds gebruikt als metafoor voor persoonlijke verantwoordelijkheid en praktische levensfilosofie.
Bronnen en meer informatie
- Voltaire (1759). Candide, ou l’Optimisme. Project Gutenberg. Retrieved from https://www.gutenberg.org/ebooks/19942.
- Davidson, Ian (2005). Voltaire in Exile. New York: Grove Press. ISBN 978-0-8021-1791-6.
- Mason, Haydn (1992). Candide: Optimism Demolished. Twayne’s Masterwork Studies. New York: Twayne Publishers. ISBN 978-0-8057-8085-5.
- Wade, Ira O. (1959). Voltaire and Candide: A Study in the Fusion of History, Art, and Philosophy. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0-8046-1688-8.
- Bottiglia, William F. (1951). “Candide’s Garden”. PMLA. 66(5): 718–733. doi:10.2307/459532. JSTOR 459532.
- Aldridge, Alfred Owen (1975). Voltaire and the Century of Light. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-06287-8.
- Bronnen van Geschiedenisblog