De Slag bij Austerlitz, ook wel bekend als de Slag der Drie Keizers, vond plaats op 2 december 1805. Dit militaire treffen wordt beschouwd als een van de meest strategisch briljante overwinningen van Napoleon Bonaparte tijdens de Napoleontische oorlogen. Hieronder wordt het verloop, de strategische zetten en de historische context van deze slag besproken.
Inhoudsopgave
Achtergrond: Europa in Oorlog
De Franse Revolutionaire Oorlogen en het Machtsspel in Europa
Europa was al sinds de Franse Revolutionaire Oorlogen in 1792 in beroering. Frankrijk vocht tegen een coalitie van Europese grootmachten, waaronder Oostenrijk, Pruisen en Groot-Brittannië. In 1801 leidde het Verdrag van Lunéville tot een tijdelijke vrede, maar de spanningen tussen Frankrijk en Groot-Brittannië bleven hoog. Het Verdrag van Amiens in 1802 bracht een korte wapenstilstand, maar de strijd laaide in 1803 opnieuw op toen Groot-Brittannië de oorlog verklaarde.
Napoleon, inmiddels tot keizer gekroond in 1804, wilde zijn greep op Europa verstevigen. Hij bouwde een groot invasieleger met het oog op Engeland, maar veranderde van strategie toen een nieuwe coalitie tegen hem werd gevormd.
De Derde Coalitie en de Oprichting van de Grande Armée
De Derde Coalitie, gevormd in 1805, bestond uit Groot-Brittannië, Rusland, Oostenrijk en andere bondgenoten. Napoleon reageerde door de Grande Armée te vormen, een eliteleger dat 350.000 goed getrainde soldaten omvatte. Dit leger had een unieke organisatie met autonome korpsen die zelfstandig konden opereren. Deze structuur maakte het leger uiterst flexibel en geschikt voor grootschalige veldslagen.
Napoleon verlegde zijn aandacht naar Centraal-Europa nadat Oostenrijk en Rusland troepen mobiliseerden. In een meesterlijke manoeuvre omsingelde hij het Oostenrijkse leger bij Ulm, wat leidde tot de overgave van 60.000 Oostenrijkse soldaten in oktober 1805. Wenen viel kort daarna, waardoor Napoleon een strategische basis kreeg om de Russische en Oostenrijkse legers verder aan te vallen.
De Aanloop naar de Slag
De Strategische Zet: Het Pratzen-Plateau Verlaten
De gecombineerde Oostenrijkse en Russische legers, onder leiding van Tsaar Alexander I en keizer Frans II, waren strategisch gepositioneerd op het Pratzen-plateau. Dit verhoogde terrein bood een aanzienlijk voordeel. Napoleon besloot echter een valstrik te zetten door dit dominante terrein bewust te verlaten.
Napoleon’s troepen trokken zich terug naar lager gelegen gebieden, waarmee hij de indruk wekte dat de Franse positie zwak was. Dit wekte bij de geallieerde commandanten de overtuiging dat een aanval op de rechterflank van de Franse linie succesvol zou zijn. Ondertussen zorgde Napoleon ervoor dat versterkingen, waaronder het korps van maarschalk Davout, binnen bereik bleven om de linie te versterken.
De Geallieerde Plannen
De geallieerde commandanten, onder wie de Oostenrijkse generaal Franz von Weyrother, maakten een plan om de Franse rechterflank te omsingelen. Ze waren zich echter niet bewust van de snelheid waarmee Napoleon troepen kon verplaatsen en onderschatten zijn tactische vaardigheden.
Hoewel de ervaren Russische generaal Koetoezov pleitte voor voorzichtigheid, werd hij overruled door Tsaar Alexander en zijn staf. De geallieerden begonnen met hun aanval, maar hun focus op de rechterflank creëerde kwetsbaarheden in hun centrum, precies zoals Napoleon had gepland.
Napoleon’s Valstrik Ontplooit Zich
Op 1 december inspecteerde Napoleon persoonlijk het slagveld. Hij gaf zijn maarschalken gedetailleerde instructies en benadrukte het belang van timing. Hij wist dat de mist in de ochtend van 2 december hem zou helpen om zijn troepen te verbergen totdat het juiste moment voor een tegenaanval was aangebroken.
Met een leger van ongeveer 72.000 man stond Napoleon tegenover 89.000 geallieerde troepen. Ondanks de numerieke superioriteit van de tegenstander, vertrouwden Napoleon en zijn generaals op hun strategische inzicht en de discipline van de Grande Armée.
Het Verloop van de Slag bij Austerlitz
De Ochtendmist en de Aanval op de Rechterflank
Op de ochtend van 2 december 1805 begon de slag in dichte mist. Dit natuurlijke element werkte in het voordeel van Napoleon, die zijn troepen in het geheim had opgesteld. De geallieerde aanval begon zoals verwacht aan de Franse rechterflank bij de dorpen Telnitz en Sokolnitz.
De Franse rechterflank werd verdedigd door een klein contingent onder bevel van generaal Legrand, met versterkingen van maarschalk Davout’s IIIe Korps, dat een gedwongen mars van Wenen naar het slagveld had gemaakt. De geallieerde troepen wisten de Fransen aanvankelijk terug te dringen en veroverden tijdelijk enkele posities.
Napoleon’s Beslissende Tegenaanval
Terwijl de geallieerden hun focus op de rechterflank behielden, beval Napoleon een massale aanval op het centrum van het geallieerde leger, dat nu kwetsbaar was geworden. Maarschalk Soult’s IVe Korps kreeg de opdracht om het Pratzen-plateau te heroveren.
Rond 9.00 uur gaf Napoleon het bevel tot aanval. De troepen van Soult, ondersteund door artillerie en bedekt door de mist, stormden het plateau op. Toen de mist optrok, werden de geallieerde soldaten op het plateau overrompeld door de onverwachte aanval. Na hevige gevechten werden de Russische en Oostenrijkse troepen van het plateau verdreven.
Napoleon’s troepen gebruikten het heroverde plateau als springplank voor verdere aanvallen. De geallieerden, die nu verdeeld en gedesorganiseerd waren, konden geen gecoördineerd verzet meer bieden.
Het Ineenstorten van de Geallieerde Linies
Met het centrum vernietigd, draaiden de Fransen zich naar de overgebleven geallieerde vleugels. Aan de noordkant van het slagveld vochten de troepen van maarschalk Lannes tegen Russische cavalerie en infanterie. Ondanks hevige tegenstand wisten de Fransen uiteindelijk de overhand te krijgen.
In het zuiden voerden Davout’s troepen, samen met versterkingen van het Franse centrum, een beslissende aanval uit. Veel geallieerde soldaten probeerden zich via bevroren meren terug te trekken, maar Franse artilleriebeschietingen braken het ijs, waardoor honderden soldaten verdronken. Hoewel dit voorval niet op de schaal van Napoleon’s beweringen gebeurde, markeerde het een symbolisch einde van de geallieerde weerstand.
De Oproep Tot Wapenstilstand
Tegen het einde van de dag was het slagveld bezaaid met duizenden gesneuvelden en gewonden. De geallieerde legers waren grotendeels vernietigd, met naar schatting 36.000 slachtoffers, waaronder doden, gewonden en gevangenen. De Franse verliezen waren aanzienlijk lager, met ongeveer 9.000 doden en gewonden.
Keizer Frans II van Oostenrijk was gedwongen om een wapenstilstand te vragen. Tsaar Alexander I trok zijn troepen terug naar Rusland.
De Gevolgen van de Slag bij Austerlitz
De Vrede van Pressburg
Na de vernietigende nederlaag bij Austerlitz vroeg keizer Frans II van Oostenrijk om een wapenstilstand, die op 4 december 1805 werd gesloten. Dit leidde tot de ondertekening van de Vrede van Pressburg op 26 december.
Deze vredesovereenkomst had ingrijpende gevolgen voor het machtsevenwicht in Europa:
- Territoriale veranderingen: Oostenrijk erkende de Franse controle over Noord-Italië en stond gebieden in Duitsland af aan Napoleon’s bondgenoten Beieren, Württemberg en Baden.
- Financiële verplichtingen: Oostenrijk werd gedwongen een oorlogsschuld van 40 miljoen frank te betalen aan Frankrijk.
- Geopolitieke veranderingen: De Confederatie van de Rijn werd opgericht onder Franse invloed, wat de rol van Oostenrijk in Centraal-Europa drastisch verminderde.
Deze gebeurtenissen markeerden ook het einde van het Heilige Roomse Rijk, dat officieel werd ontbonden in 1806 toen Frans II zichzelf tot keizer van Oostenrijk uitriep.
De Invloed op de Europese Machtspolitiek
De Slag bij Austerlitz had een directe en blijvende impact op de geopolitiek in Europa:
- Verzwakking van Oostenrijk en Rusland: De nederlaag dwong beide naties om zich tijdelijk terug te trekken uit de strijd tegen Napoleon, waardoor Frankrijk een dominante positie kreeg op het Europese vasteland.
- Escalatie van het conflict met Pruisen: De groeiende invloed van Frankrijk in Centraal-Europa verontrustte Pruisen, wat leidde tot de vorming van de Vierde Coalitie in 1806.
- Versterking van Napoleon’s reputatie: De overwinning bij Austerlitz vestigde Napoleon’s naam als een van de grootste militaire strategen in de geschiedenis.
De Strategische Meesterschap van Napoleon
Militaire historici beschouwen de Slag bij Austerlitz als een schoolvoorbeeld van strategisch inzicht en tactische uitvoering. Enkele sleutelstrategieën die Napoleon gebruikte, zijn:
- Misleiding van de vijand: Napoleon’s opzettelijke terugtrekking van het Pratzen-plateau en het creëren van een zwakke rechterflank misleidden de geallieerden volledig.
- Flexibele troepenbewegingen: De snelle mars van maarschalk Davout’s IIIe Korps was cruciaal om de Franse rechterflank te versterken en de geallieerde aanval af te slaan.
- Gerichte tegenaanval: De gecoördineerde aanval op het geallieerde centrum vanaf het Pratzen-plateau was een meesterlijke zet die de vijandige linies volledig uiteen deed vallen.
De Slag in Historisch Perspectief
De Slag bij Austerlitz wordt vaak vergeleken met andere grote veldslagen, zoals de Slag bij Cannae in de Oudheid, vanwege de manier waarop een kleiner leger een groter vijandig leger omsingelde en versloeg.
Hoewel Napoleon de overwinning behaalde, was het een tijdelijke triomf. De oorlogen in Europa gingen door, en Napoleon’s streven naar dominantie zou uiteindelijk leiden tot zijn ondergang.
Conclusie
De Slag bij Austerlitz markeerde een hoogtepunt in de militaire carrière van Napoleon Bonaparte. Met strategische precisie en tactisch meesterschap overwon hij een numeriek superieure vijand en verpletterde de Derde Coalitie. De Vrede van Pressburg consolideerde Napoleon’s greep op Centraal-Europa en versterkte zijn positie als onbetwist leider op het continent.
Toch bracht de overwinning geen blijvende vrede. De escalatie van conflicten met Pruisen, Groot-Brittannië en Rusland leidde tot nieuwe oorlogen die de Europese balans verder verstoorden. De slag blijft echter een cruciaal voorbeeld van militaire strategie en een keerpunt in de Napoleontische oorlogen.
Bronnen en meer informatie
- Chandler, D. G. (1966). The Campaigns of Napoleon. New York: Simon & Schuster.
- Castle, I. (2002). Austerlitz 1805: The Fate of Empires. Oxford: Osprey Publishing.
- Roberts, A. (2014). Napoleon: A Life. New York: Penguin Group.
- Afbeedling: François Gerard , Publiekdomein, via Wikimedia Commons
- Historical Atlas of Military History. HarperCollins, 2000.
- Nationalmuseum Slavkov u Brna: Cairn of Peace Memorial
- Osprey Military History Series: Napoleon’s Military Campaigns.
.jpg){kind=link}