Marcus Claudius Marcellus (ca. 270 v.Chr. – 208 v.Chr.) was een van de meest opvallende figuren in de geschiedenis van de Romeinse Republiek. Hij was vijf keer consul (222, 215, 214, 210 en 208 v.Chr.) en verwierf eeuwige roem door het behalen van de spolia opima, een zeldzame militaire onderscheiding, voor het verslaan van de Gallische koning Viridomarus in een man-tegen-man gevecht tijdens de Slag bij Clastidium in 222 v.Chr. Marcellus is daarnaast bekend om zijn langdurige belegering van Syracuse, waarbij de beroemde wiskundige en uitvinder Archimedes tragisch om het leven kwam, ondanks Marcellus’ bevel om hem te sparen. Zijn dood in 208 v.Chr. markeerde het einde van een carrière die doordrongen was van militaire overwinningen en politieke invloed.
Inhoudsopgave
Vroege Leven: Soldaat en Politicus in Opkomst
De details over het vroege leven van Marcus Claudius Marcellus zijn schaars. Oudhistorici, zoals Plutarchus, besteedden meer aandacht aan zijn militaire en politieke prestaties later in zijn carrière. Volgens Plutarchus’ Leven van Marcellus was Marcellus geboren vóór 268 v.Chr., aangezien hij minstens 42 jaar oud moest zijn om consul te worden in 222 v.Chr.
Marcellus werd opgevoed met het oog op een militaire loopbaan. Hij stond al op jonge leeftijd bekend als een ambitieuze en vaardige strijder, die blijk gaf van moed en vechtkunst. Een opmerkelijk verhaal uit zijn jeugd beschrijft hoe hij zijn broer, Otacilius, redde uit een omsingeling door vijandelijke soldaten in Italië. Marcellus’ vroege militaire dienst omvatte deelname aan de Eerste Punische Oorlog, waar zijn dapperheid en tactische inzicht hem lof opleverden van zijn superieuren.
De Weg naar Macht
De politieke loopbaan van Marcellus begon in 226 v.Chr. met zijn verkiezing tot curule aedilis. In deze functie hield hij toezicht op openbare gebouwen, festivals en de handhaving van de openbare orde. Rond dezelfde tijd werd hij ook benoemd tot augur, een religieuze functie waarbij hij voortekens interpreteerde, wat zijn status binnen de Romeinse samenleving verder versterkte.
Zijn groeiende reputatie als soldaat en bestuurder leidde tot zijn verkiezing tot consul in 222 v.Chr., de hoogste politieke functie binnen de Romeinse Republiek. Dit was een cruciaal moment in zijn carrière, aangezien hij in datzelfde jaar zou uitblinken in de oorlog tegen de Gallische stammen van Noord-Italië.
De Gallische Oorlog en de Spolia Opima
In 225 v.Chr. begonnen de Gallische Insubres, gesteund door de Gaesatae, een oorlog tegen Rome. De Romeinen vochten met wisselend succes totdat Marcellus in 222 v.Chr. tot consul werd gekozen. Tijdens deze campagne vond de beroemde confrontatie plaats bij Clastidium, waarbij Marcellus de Gallische koning Viridomarus uitdaagde tot een duel. Volgens Plutarchus bad Marcellus vooraf tot Jupiter om de mooiste wapens van de vijand te mogen bemachtigen. Dit gebed bleek profetisch: Marcellus doodde Viridomarus in een rechtstreeks duel en veroverde diens wapens en wapenrusting.
Deze wapens werden door Marcellus als spolia opima – “rijke buit” – gewijd aan Jupiter Feretrius. De spolia opima was een zeldzame onderscheiding die alleen werd toegekend aan een generaal die een vijandelijke aanvoerder persoonlijk in gevecht had verslagen. In de geschiedenis van Rome was dit slechts twee keer eerder gebeurd, volgens de overlevering door Romulus en Aulus Cornelius Cossus. Het succes bij Clastidium gaf Rome een beslissende overwinning in de Gallische oorlogen en verzekerde Marcellus een triomftocht in Rome.
Controverse rond de Spolia Opima
De overlevering van de spolia opima is niet zonder controverse. Plutarchus’ beschrijving van de gebeurtenissen bevat inconsistenties. Hoewel Marcellus volgens de overlevering niet wist dat hij tegen een koning vocht, wijst zijn gebed tot Jupiter Feretrius op een doelbewuste poging om een belangrijke vijandelijke leider te verslaan. Sommige historici, zoals Polybius, noemen de spolia opima helemaal niet in hun verslagen, wat suggereert dat latere auteurs het verhaal hebben aangedikt om Marcellus’ roem te vergroten.
Wat echter onbetwistbaar is, is dat de overwinning bij Clastidium Rome een strategisch voordeel gaf in Noord-Italië. De Galliërs werden definitief verslagen, en Marcellus’ reputatie als militair strateeg en held van Rome was gevestigd.
Marcellus en de Tweede Punische Oorlog
Na zijn successen in de Gallische oorlogen verdween Marcus Claudius Marcellus enkele jaren uit de historische verslagen. Zijn naam dook opnieuw op tijdens de Tweede Punische Oorlog, een conflict dat Rome en Carthago tussen 218 en 201 v.Chr. tegenover elkaar plaatste. Marcellus speelde een cruciale rol in dit conflict en bewees opnieuw zijn waarde als een van Rome’s meest capabele generaals.
De Slag bij Nola: Een Morele Overwinning
In 216 v.Chr., kort na de desastreuze Romeinse nederlaag bij Cannae, werd Marcellus aangesteld als praetor. Deze functie gaf hem de leiding over een leger dat oorspronkelijk naar Sicilië zou worden gestuurd. De situatie in Italië vereiste echter dat Marcellus zijn aandacht elders richtte. Na de nederlaag bij Cannae had Hannibal, de Carthaagse generaal, vrij spel in Zuid-Italië, en er was dringend behoefte aan verdediging.
Met een leger dat deels bestond uit overlevenden van Cannae – vaak gezien als gedemoraliseerd en oneervol – positioneerde Marcellus zich nabij Suessula in Campanië. Hannibal probeerde de stad Nola te veroveren, maar Marcellus wist de aanval af te slaan. Hoewel deze slag niet van groot strategisch belang was, had het een aanzienlijke morele impact: het was de eerste keer dat een Romeins leger Hannibal wist tegen te houden sinds diens spectaculaire overwinning bij Cannae. De overwinning leverde Marcellus de bijnaam “het Zwaard van Rome” op.
Consul en Proconsul: De Verdediging van Italië
In 215 v.Chr. werd Marcellus opgeroepen naar Rome om te overleggen met de dictator Marcus Junius Pera over het verdere verloop van de oorlog. Kort daarna werd hij benoemd tot proconsul, een functie die hem toestond om als bevelhebber te blijven opereren ondanks het einde van zijn termijn als praetor. Toen een van de consuls van dat jaar, Lucius Postumius Albinus, sneuvelde, nomineerden de Romeinse burgers Marcellus als zijn opvolger. Echter, omdat het ongebruikelijk was om twee plebejers als consuls te hebben, trok Marcellus zich terug en werd Quintus Fabius Maximus benoemd.
Ondanks deze politieke wending bleef Marcellus een sleutelrol spelen. Hij verdedigde Nola opnieuw in 215 v.Chr., en in 214 v.Chr. werd hij voor de derde keer tot consul gekozen. Samen met Fabius Maximus leidde hij een succesvolle campagne in Zuid-Italië, waarbij hij de stad Casilinum heroverde. Zijn herhaalde successen tegen Hannibal bewezen zijn strategisch inzicht en versterkten het vertrouwen in de Romeinse verdediging.
De Belegering van Syracuse: Marcellus versus Archimedes
Na de campagnes in Zuid-Italië kreeg Marcellus in 214 v.Chr. de opdracht om Sicilië veilig te stellen. Deze strategisch gelegen provincie was onrustig geworden na de dood van koning Hiëro II van Syracuse, een trouwe bondgenoot van Rome. Zijn opvolger, Hieronymus, koos de kant van Carthago, wat leidde tot een opstand tegen de Romeinse overheersing.
Een Taai Conflict
Marcellus begon zijn campagne op Sicilië met de inname van de stad Leontini, waar hij 2.000 Romeinse deserteurs liet executeren. Vervolgens richtte hij zijn aandacht op Syracuse, een goed verdedigde stad met een indrukwekkende vloot en fortificaties. De belegering zou twee jaar duren, grotendeels vanwege de uitvindingen en militaire machines van Archimedes, de legendarische wiskundige en ingenieur. Met katapulten, grijphaken en spiegels die schepen in brand konden steken, vertraagde Archimedes de Romeinse opmars aanzienlijk.
Terwijl het merendeel van zijn leger de belegering voortzette, leidde Marcellus zelf een mobiele eenheid die andere opstandige steden in Sicilië onderwierp, waaronder Helorus en Herbessus. Ondanks zijn afwezigheid bleef de situatie in Syracuse een uitdaging.
De Val van Syracuse
In 212 v.Chr. slaagde Marcellus erin een zwakke plek in de verdediging van Syracuse te benutten, een gebied dat hij eerder tijdens diplomatieke missies had geïdentificeerd. Door een verrassingsaanval met een kleine elite-eenheid wist hij de stad binnen te dringen en de poorten te openen voor zijn leger. De stad viel na hevige gevechten, maar Marcellus gaf bevel om plunderingen te beperken en inwoners te sparen. Helaas werd Archimedes tijdens de chaos door een Romeinse soldaat gedood, een daad die Marcellus betreurde.
Syracuse was een rijke stad vol Griekse kunst en cultuur. Marcellus bracht veel van deze kunstwerken naar Rome, waarmee hij een van de eersten was die de Griekse invloed op de Romeinse samenleving introduceerde. Dit zou later worden gezien als een cruciale stap in de ontwikkeling van de Romeinse cultuur.
Een Omstreden Triomf
Na de val van Syracuse bleef Marcellus nog enkele jaren actief op Sicilië. Hij versloeg Carthaagse troepen en heroverde steden die nog in opstand waren, maar hij slaagde er niet in de stad Agrigentum volledig te veroveren. Dit gaf zijn politieke tegenstanders in Rome aanleiding om kritiek te uiten op zijn campagne. Toen Marcellus in 211 v.Chr. terugkeerde naar Rome, kreeg hij geen triomftocht, ondanks zijn successen.
Marcellus’ acties in Sicilië waren niet onomstreden. Lokale afgevaardigden klaagden bij de Senaat over de hardheid van zijn optreden. Desondanks behield hij aanzien binnen de Romeinse politiek en werd hij in 210 v.Chr. voor de vierde keer tot consul gekozen.
Marcellus in Italië: Confrontatie met Hannibal
Na zijn campagnes in Sicilië richtte Marcus Claudius Marcellus zich opnieuw op Italië. In 210 v.Chr. werd hij voor de vierde keer tot consul gekozen, maar zijn benoeming ging gepaard met controverse. Zijn politieke tegenstanders beschuldigden hem van excessen tijdens de belegering van Syracuse en uitten kritiek op zijn harde optreden tegen de Siciliaanse bevolking. Hoewel hij zijn consulaire bevoegdheden behield, werd Marcellus gedwongen om Sicilië te verlaten en het bevel over te dragen aan een collega.
Overwinningen in Apulië en Samnium
Met zijn nieuwe leger nam Marcellus het bevel over in Apulië, een gebied dat strategisch belangrijk was voor zowel Rome als Carthago. Hij begon zijn campagne met de herovering van de stad Salapia, die door Hannibal was bezet. Vervolgens leidde hij zijn troepen naar Samnium, waar hij twee belangrijke steden innam. Deze successen versterkten de Romeinse controle over Zuid-Italië en ondermijnden Hannibals grip op de regio.
In dezelfde periode moest Marcellus reageren op een catastrofale nederlaag van de Romeinse generaal Gnaeus Fulvius bij Herdonia. Het verlies had het moreel van de Romeinen zwaar aangetast, maar Marcellus wist Hannibal’s opmars te stuiten. Hij vocht een veldslag uit bij Numistro, een strategisch gelegen stad in Lucanië. Hoewel de uitkomst van deze slag onbeslist bleef, claimde Rome een morele overwinning. Marcellus hield Hannibal in bedwang, waardoor de Carthaagse generaal gedwongen werd zijn strategie van snelle veroveringen te herzien.
Een Strategie van Uithoudingsvermogen
De tactieken van Marcellus in deze fase van de oorlog weerspiegelden de strategie van Fabius Maximus, de beroemde “Cunctator” (afwachter). In plaats van Hannibal direct in een grote veldslag te verslaan, koos Marcellus voor een strategie van uitputting. Hij lokte Hannibals troepen in kleine gevechten, waarbij hij erop gericht was hun middelen te beperken en hun moraal te ondermijnen.
Marcellus wist zijn tactische aanpak met succes te verdedigen voor de Senaat in Rome. Zijn prestaties leidden ertoe dat hij in 208 v.Chr. voor de vijfde keer tot consul werd gekozen, een zeldzame eer die zijn militaire en politieke invloed onderstreepte.
De Dood van Marcellus: Een Tragisch Einde
Tijdens zijn vijfde consulschap nam Marcellus opnieuw het bevel over een Romeins leger in Zuid-Italië. Hij zette zijn strategie van uithoudingsgevechten voort, waarbij hij Hannibal bleef uitdagen zonder zich bloot te stellen aan een beslissende nederlaag. In 208 v.Chr. bevond Marcellus zich in Venusia, waar hij zich voorbereidde op verdere campagnes tegen Hannibal.
Tijdens een verkenningsmissie in vijandelijk gebied, samen met zijn collega-consul Titus Quinctius Crispinus en een kleine groep cavalerie, werden de Romeinen in een hinderlaag gelokt door Numidische troepen. In het daaropvolgende gevecht werd Marcellus dodelijk getroffen door een speer. Crispinus raakte zwaargewond en overleed enkele dagen later aan zijn verwondingen. De dood van beide consuls in één slag was een zware klap voor Rome, dat zijn belangrijkste militaire leiders verloor op een kritiek moment in de oorlog.
Hannibal’s Respect voor Marcellus
De dood van Marcellus maakte diepe indruk op Hannibal, die volgens de overlevering het lichaam van zijn voormalige tegenstander met respect behandelde. Hij liet Marcellus een eervolle begrafenis geven en stuurde zijn as in een zilveren urn naar Rome. Dit gebaar toonde Hannibals respect voor Marcellus als een waardige tegenstander, hoewel sommige bronnen beweren dat de urn nooit de familie van Marcellus bereikte.
Historische Betekenis
De dood van Marcellus betekende het verlies van een van de meest ervaren en succesvolle generaals van de Tweede Punische Oorlog. Zijn strategieën hadden Hannibal in bedwang gehouden en gaven Rome de tijd om zijn krachten te hergroeperen. Bovendien symboliseerde Marcellus de veerkracht van de Romeinse Republiek, die ondanks zware verliezen bleef vechten voor haar voortbestaan.
Conclusie: Marcellus’ Nalatenschap
Marcus Claudius Marcellus was een van de meest opmerkelijke generaals en politici van de Romeinse Republiek. Zijn militaire overwinningen, waaronder de verovering van Syracuse en de verdediging van Italië tegen Hannibal, markeerden cruciale momenten in de geschiedenis van Rome. Zijn vijf consulaten waren een bewijs van zijn ongeëvenaarde leiderschap en strategische inzicht.
Het behalen van de spolia opima plaatste Marcellus in de exclusieve kring van Romeinse helden, samen met Romulus en Aulus Cornelius Cossus. Hoewel sommige aspecten van zijn prestaties door historici als overdreven worden beschouwd, blijft zijn rol als een van de meest succesvolle generaals in de Tweede Punische Oorlog onbetwist. Zijn verovering van Syracuse introduceerde bovendien Griekse kunst en cultuur in Rome, wat een blijvende invloed had op de Romeinse samenleving.
De dood van Marcellus tijdens een hinderlaag illustreerde de risico’s waarmee Romeinse leiders werden geconfronteerd. Zijn verlies was een zware klap voor de Romeinse oorlogsinspanningen, maar zijn nalatenschap inspireerde generaties Romeinen. Tot op de dag van vandaag wordt Marcellus herinnerd als “het Zwaard van Rome”, een symbool van moed, tactisch vernuft en doorzettingsvermogen.
Bronnen en meer informatie
- Plutarchus, Het Leven van Marcellus. Beschrijving van Marcellus’ militaire en politieke loopbaan. Beschikbaar via: Plutarch Lives
- Afbeelding: Romeinse munt van Publius Cornelius Lentulus Marcellinus Public Domain via wiki commens
- Flower, Harriet I. “The Tradition of the Spolia Opima: M. Claudius Marcellus and Augustus.” Classical Antiquity, april 2000, p. 37.
- Lendering, Jona. “Marcus Claudius Marcellus.” Livius: Articles on Ancient History, 26 november 2008. Beschikbaar via: Livius.org.
- McCall, Jeremiah. The Sword of Rome: A Biography of Marcus Claudius Marcellus. Pen & Sword, 2012.
- Plutarch. “Life of Marcellus.” The Parallel Lives. Gepubliceerd online op 30 april 2008. Beschikbaar via: MIT Mirror.
- Kent, J.P.C.; Hirmer, Max; Hirmer, Albert. Roman Coins. Thames and Hudson Ltd, 1978, p. 271. ISBN 0500232733.
- Chisholm, Hugh, ed. “Marcellus.” Encyclopædia Britannica, Vol. 17 (11e editie), Cambridge University Press, 1911, p. 685.
- Smith, William, ed. “Marcellus Claudius (4).” Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, Vol. 2, 1870, pp. 927–931.
- Polybius, The Histories, Boek II. Gedetailleerde verslagen van de Gallische oorlogen en de gebeurtenissen in de Tweede Punische Oorlog.
- Livy, Ab Urbe Condita, Boek XXII-XXVIII. Beschrijft de Romeinse campagnes tijdens de Tweede Punische Oorlog.
- Lendering, Jona. “Marcus Claudius Marcellus”, Livius.org. Historisch overzicht en analyse van Marcellus’ leven en nalatenschap. Beschikbaar via: Livius
- Flower, Harriet I., “The Tradition of the Spolia Opima: M. Claudius Marcellus and Augustus”, Classical Antiquity, Apr. 2000. Analyse van de culturele betekenis van de spolia opima.
- Rorres, Chris. “Death of Archimedes: Sources”. Over de belegering van Syracuse en de rol van Archimedes. Beschikbaar via: NYU Archive
