James II: Zijn Regeerperiode en de Glorious Revolution

Portret van James II van Engeland, toenmalig hertog van York, geschilderd door John Riley, in een klassieke pose met statige kleding.
James II van Engeland, afgebeeld als hertog van York, geschilderd door John Riley, toont zijn statige houding en vorstelijke kledij.

James II van Engeland en Ierland (James VII van Schotland) regeerde van 1685 tot 1688. Zijn korte regeerperiode markeerde een keerpunt in de geschiedenis van de Britse eilanden, waarbij conflicten over religie, absolutisme en de machtsverhoudingen tussen de Kroon en het Parlement centraal stonden.

Troonbestijging en Politieke Context

Erfopvolging en Eerste Uitdagingen

James volgde zijn oudere broer, Charles II, op na diens overlijden op 6 februari 1685. Zijn troonsbestijging werd aanvankelijk breed gesteund vanwege het principe van erfelijke opvolging. Hoewel James katholiek was, werd verwacht dat zijn heerschappij tijdelijk zou zijn, mede door zijn protestantse dochters, Mary en Anne, als opvolgers.

Toch botste zijn persoonlijke katholieke overtuiging met de overwegend protestantse samenleving in Engeland en Schotland. Beide parlementen weigerden wetten te accepteren die de protestantse religie konden ondermijnen. Deze spanningen bepaalden veel van de politieke uitdagingen tijdens zijn regeerperiode.

Absolutisme en Religieuze Twisten

James probeerde katholieke rechten te bevorderen door middel van koninklijke decreten, wat leidde tot wijdverbreide oppositie. Zijn poging om absolutistische macht te vestigen stuitte op verzet van zowel protestantse als politieke facties. Dit conflict draaide niet alleen om religieuze kwesties, maar ook om de bredere vraag of de koning de wet kon omzeilen.

De Crisis van 1688

Geboorte van een Kroonopvolger

De geboorte van James Francis Edward Stuart, James’ zoon en erfgenaam, op 10 juni 1688 zorgde voor een crisis. Deze gebeurtenis verhitte de angsten over een mogelijke katholieke dynastie, waardoor protestantse krachten hun oppositie versterkten. De protestantse dochters Mary en Anne werden hiermee feitelijk uitgesloten van de troonopvolging, wat leidde tot onrust onder de bevolking.

De Zaak van de Zeven Bisschoppen

Een andere sleutelfactor in de crisis was de vervolging van zeven Anglicaanse bisschoppen die weigerden een koninklijk bevel te steunen om katholieke propaganda te verspreiden. Hun vrijspraak op 30 juni 1688 werd gezien als een klap voor James’ autoriteit en versterkte het verzet tegen zijn beleid.

De Glorious Revolution

Het toenemende verzet culmineerde in een uitnodiging van invloedrijke Engelse politici aan Willem III van Oranje, James’ protestantse schoonzoon, om de Engelse troon over te nemen. Willem landde op 5 november 1688 in Brixham. James’ leger liep massaal over naar Willem, wat James dwong om op 23 december 1688 in ballingschap te gaan naar Frankrijk. In februari 1689 verklaarde een speciaal Parlement dat James de troon had “verlaten” en installeerde Willem en Mary als gezamenlijke monarchen.

De afzetting van James vestigde het principe dat soevereiniteit voortkomt uit het Parlement, niet uit geboorte, en beëindigde een eeuw van politieke en religieuze onrust.

Ballingschap en Pogingen tot Herstel

Vlucht naar Frankrijk en Ondersteuning door Lodewijk XIV

Na zijn vlucht naar Frankrijk in december 1688 vond James onderdak aan het hof van koning Lodewijk XIV, die hem bescherming bood. Lodewijk, een medestander van de katholieke zaak en een tegenstander van Willem III, verleende James een residentie in het paleis van Saint-Germain-en-Laye. Dit paleis werd de thuisbasis van de Jacobitische hofhouding, die James bleef ondersteunen in zijn pogingen om zijn troon te herwinnen.

James werd in Frankrijk beschouwd als de rechtmatige koning en leidde een hof dat zich richtte op het coördineren van pro-katholieke en anti-Engelse initiatieven. Ondertussen begon Willem III zijn positie als koning te consolideren en kreeg hij brede steun in Engeland en Schotland.

De Expeditie naar Ierland

In maart 1689 landde James in Ierland, waar hij probeerde steun te mobiliseren voor zijn herstel. Ierland, waar een grote katholieke meerderheid woonde, was een logische keuze voor James’ campagne. De Ierse katholieke elite, onder leiding van Richard Talbot, graaf van Tyrconnell, ondersteunde hem krachtig.

James riep een Iers Parlement bijeen in Dublin en verkreeg wetten die de rechten van katholieken herstelden. Dit parlement, bekend als het Patriot Parliament, was echter controversieel en zorgde voor verdere verdeeldheid in Ierland. Ondertussen versterkte Willem III zijn positie in Engeland en stuurde hij een leger naar Ierland om James tegen te houden.

Slag aan de Boyne en de Val van James

De cruciale militaire confrontatie vond plaats bij de Slag aan de Boyne op 1 juli 1690. James’ troepen werden geleid door Richard Talbot en bestonden grotendeels uit slecht getrainde Ierse infanterie. Tegenover hen stond het beter uitgeruste en ervaren leger van Willem III.

De slag eindigde in een verpletterende nederlaag voor James, die na het verlies naar Frankrijk terugkeerde. Hij bracht de rest van zijn leven door in ballingschap, grotendeels gefrustreerd door zijn mislukte pogingen om zijn koninkrijken te heroveren.

Het Laatste Decennium in Ballingschap

Leven in Saint-Germain-en-Laye

James leefde de rest van zijn leven in relatieve afzondering in Saint-Germain-en-Laye. Hij bleef echter politieke plannen maken en pogingen ondernemen om steun te krijgen van Europese katholieke vorstenhuizen. Lodewijk XIV bood hem een hofhouding en een jaarlijks pensioen, maar de hoop op een succesvolle restauratie vervaagde met de jaren.

Tijdens deze periode wijdde James zich ook aan zijn geloof. Hij omarmde een vroom katholiek leven en schreef verschillende religieuze werken. Zijn nederlagen en de afnemende steun onder zijn voormalige aanhangers versterkten zijn imago als een tragische en koppige vorst.

Overlijden en Erfgoed

James stierf op 16 september 1701 in Saint-Germain-en-Laye. Hij werd begraven in de kerk van de Engelse Benedictijnen in Parijs. Hoewel hij geen directe macht meer uitoefende, bleef zijn familie, bekend als de Jacobieten, een rol spelen in de Europese politiek. Zijn zoon, James Francis Edward Stuart, probeerde later de troon te heroveren, maar slaagde hier niet in.

Het bewind van James II en VII wordt herinnerd als een periode van grote veranderingen in de Britse geschiedenis. Zijn afzetting tijdens de Glorious Revolution markeerde het einde van de absolute monarchie in Engeland en vestigde het principe van constitutionele monarchie.

Conclusie: Een Erfgoed van Verandering

Het leven en de regeerperiode van James II en VII waren tumultueus en vol conflicten. Zijn pogingen om absolutisme en religieuze tolerantie door te voeren, stuitten op felle tegenstand en brachten hem uiteindelijk ten val. De Glorious Revolution, die leidde tot zijn afzetting, veranderde het politieke landschap van Groot-Brittannië voorgoed en bevestigde de suprematie van het Parlement over de monarchie.

Zijn nalatenschap wordt echter door sommigen gezien als een voorbeeld van de gevaren van absolutisme en de complexiteit van religieuze en politieke macht. James’ leven weerspiegelt de spanningen en transformaties van zijn tijd en blijft een belangrijk onderwerp in de Britse geschiedenis.

Bronnen en meer informatie

  1. Afbeelding: John Riley, Public domain, via Wikimedia Commons
  2. Harris, Tim (2006). Revolution: The Great Crisis of the British Monarchy, 1685-1720. London: Allen Lane. ISBN 978-0-71399-069-5.
  3. Miller, John (2000). James II: A Study in Kingship. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-52177-496-2.
  4. Jones, J.R. (1992). The Revolution of 1688 in England. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-29781-564-9.
  5. The National Archives UK – The Glorious Revolution. Beschikbaar via: nationalarchives.gov.uk
  6. Szechi, Daniel (1994). The Jacobites: Britain and Europe, 1688-1788. Manchester: Manchester University Press. ISBN 978-0-71902-920-5.
  7. Childs, John (1987). The Army, James II, and the Glorious Revolution. Manchester: Manchester University Press. ISBN 978-0-71901-319-8.
  8. Bronnen van Geschiedenisblog