
De Gutenberg Bijbel, ook bekend als de 42-regelige Bijbel, de Mazarin Bijbel of de B42, was het eerste grote boek dat in Europa werd gedrukt met behulp van massaal geproduceerde metalen losse letters. Deze technologische vooruitgang markeerde het begin van de zogenaamde Gutenberg-revolutie en het tijdperk van de gedrukte boeken in het Westen. De bijbel wordt niet alleen gewaardeerd om zijn historische betekenis, maar ook om zijn hoge esthetische en artistieke waarde.
Inhoudsopgave
De Uitgave van de Vulgata
De Gutenberg Bijbel is een uitgave van de Vulgata, de Latijnse vertaling van de Bijbel, die oorspronkelijk in de vierde eeuw na Christus werd samengesteld door Sint-Hieronymus. Het omvat de Latijnse vertaling van zowel het Hebreeuwse Oude Testament als het Griekse Nieuwe Testament. Hoewel Hiëronymus verantwoordelijk was voor het grootste deel van de vertaling, bevat de Gutenberg Bijbel enkele aanpassingen uit de Parijse Bijbeltraditie.
Gutenberg voltooide de eerste exemplaren van de bijbel in de vroege jaren 1450 in Mainz, het huidige Duitsland. In maart 1455 schreef de toekomstige paus Pius II dat hij exemplaren van de bijbel had gezien op een tentoonstelling in Frankfurt, waar de bijbel werd gepromoot. Men schat dat er tussen de 158 en 180 exemplaren zijn gedrukt, waarvan er naar schatting 49 grotendeels intact zijn overgebleven.
De Druktechnologie: Een Revolutie in de Boekproductie
Johannes Gutenberg wordt beschouwd als de uitvinder van de boekdrukkunst met losse metalen letters in Europa. Zijn werk luidde een nieuw tijdperk in voor de massaproductie van boeken, en de Gutenberg Bijbel is ongetwijfeld zijn belangrijkste prestatie. Dankzij de door Gutenberg ontwikkelde druktechnologie konden boeken sneller en efficiënter worden geproduceerd dan met de traditionele handgeschreven methoden.
Het Drukproces
De productie van de Gutenberg Bijbel begon waarschijnlijk kort na 1450, en de eerste kopieën werden rond 1454 of 1455 voltooid. De exacte duur van het productieproces is niet bekend. Het eerste precies te dateren drukwerk van Gutenberg is een 31-regelige aflaat, die zeker in oktober 1454 bestond. Tijdens het drukken paste Gutenberg verschillende belangrijke technieken aan, zoals het verhogen van het aantal regels per pagina van 40 naar 42 om papier te besparen.
De interlinie (ruimte tussen de regels) werd verkleind om meer regels op elke pagina te passen zonder het drukgebied te vergroten. De eerste negen pagina’s hebben 40 regels, pagina 10 heeft er 41, en de rest van de pagina’s bevatten 42 regels. Hierdoor zijn er twee verschillende versies van de tekst in de vroege en latere drukken van de bijbel.
Drukinkt en Typografie
Een van Gutenberg’s belangrijkste innovaties was de ontwikkeling van een oliegebaseerde drukinkt. Deze inkt, een mengsel van koolstof en metalen zoals koper en lood, hechtte beter aan de metalen letters en zorgde voor een duurzame, heldere afdruk. Dit was een significante verbetering ten opzichte van de traditionele watergebaseerde inkt die eerder werd gebruikt voor handgeschreven manuscripten.
De Gutenberg Bijbel is gedrukt in het Textura-lettertype, een gotische, zwarte-letterstijl die populair was in de middeleeuwen. Het Textura-lettertype kenmerkt zich door smalle, verticaal georiënteerde lijnen die een complex, geweven uiterlijk creëren. Gutenberg paste ook justificatie toe, waarbij de tekst zowel aan de linker- als de rechterkant van de kolommen perfect uitgelijnd is.
Papier en Perkament: De Materialen van de Bijbel
De meeste exemplaren van de Gutenberg Bijbel werden gedrukt op papier van het formaat ‘Royal’, wat destijds standaard was voor grote boeken. Een volledig vel Royal-papier had een afmeting van ongeveer 42 cm x 60 cm (17 x 24 inch). Na het drukken werden deze vellen dubbel gevouwen, wat vier pagina’s per vel opleverde. Deze vellen werden vervolgens gebonden tot secties van twintig pagina’s, ook wel quinternions genoemd. Een complete Gutenberg Bijbel bevat 1.288 pagina’s verdeeld over twee of drie delen.
Een aantal exemplaren werd ook gedrukt op perkament (vellum), wat veel duurder was dan papier. De productie van een enkele bijbel op vellum vereiste de huid van 170 kalveren. Deze perkamenten exemplaren waren daarom zeer kostbaar en bedoeld voor rijke kerkinstellingen of adellijke particulieren.
Decoratie en Rubricatie
Bij de productie van de Gutenberg Bijbel werd aanvankelijk rubricatie gebruikt, waarbij de koppen van de hoofdstukken in rode inkt werden gedrukt. Dit proces werd echter snel stopgezet, en in plaats daarvan werden lege plekken gelaten waar rubricatie later met de hand kon worden toegevoegd. Dit gaf kopers de mogelijkheid om hun bijbel op maat te laten decoreren, afhankelijk van hun voorkeur en financiële mogelijkheden.
Veel exemplaren van de bijbel bevatten ook handgeschilderde verlichtingen, zoals versierde initialen en margedecoraties. De hoeveelheid en complexiteit van de decoraties varieerden sterk en waren afhankelijk van het budget van de koper. Sommige exemplaren waren zeer rijkelijk versierd, terwijl andere vrijwel zonder decoraties werden geleverd.
Invloed op Latere Bijbels en Boeken
De Gutenberg Bijbel had een blijvende invloed op de drukkunst en diende als model voor talrijke latere bijbels, zoals de 36-regelige Bijbel en de werken van drukkers zoals Mentelin en Eggestein. De derde Eggestein Bijbel, bijvoorbeeld, werd rechtstreeks gebaseerd op een exemplaar van de Gutenberg Bijbel dat zich bevond in de bibliotheek van Cambridge University.
Ook tekstueel had de Gutenberg Bijbel invloed. Het werd gebruikt als basis voor de Clementijnse editie van de Vulgata, een officiële katholieke uitgave die in de late zestiende eeuw door de paus werd uitgegeven. De technologische doorbraken van Gutenberg, zoals het gebruik van losse metalen letters en oliegebaseerde inkt, zouden de productie en verspreiding van boeken voor altijd veranderen.
Verloren en Overgebleven Exemplaren
Van de geschatte 160 tot 180 exemplaren van de Gutenberg Bijbel zijn er vandaag de dag 49 exemplaren bekend, waarvan slechts 21 compleet zijn. Andere exemplaren zijn onvolledig of hebben beschadigingen opgelopen. Veel fragmenten van de bijbel zijn bewaard gebleven omdat ze werden gebruikt als materiaal voor het binden van latere boeken.
De meeste van de resterende Gutenberg Bijbels worden bewaard in universiteitsbibliotheken en musea. Zo bevindt zich een exemplaar in de British Library in Londen, de Library of Congress in Washington D.C. en de Bibliothèque nationale de France in Parijs. Een enkel exemplaar bevindt zich in Keio University in Tokio, het enige bekende exemplaar buiten Europa en Noord-Amerika.
In de twintigste eeuw werden sommige beschadigde exemplaren ontmanteld en verkocht in losse bladeren. Dit was het geval met de zogenaamde Noble Fragments, verkocht door boekhandelaar Gabriel Wells. Deze losse bladen worden tegenwoordig door bibliotheken en particuliere verzamelaars gekoesterd als waardevolle artefacten.
Conclusie: Het Erfgoed van de Gutenberg Bijbel
De Gutenberg Bijbel was niet alleen een technologische doorbraak in de boekdrukkunst, maar ook een cultureel monument dat de verspreiding van kennis revolutioneerde. Dankzij de uitvinding van de drukpers werd het mogelijk boeken op grote schaal te produceren, wat de weg vrijmaakte voor een bredere verspreiding van informatie. Deze ontwikkeling had verstrekkende gevolgen, die de basis legden voor belangrijke historische bewegingen zoals de wetenschappelijke revolutie en de reformatie.
Vandaag de dag wordt de Gutenberg Bijbel nog steeds gekoesterd in bibliotheken en musea wereldwijd. Het boek herinnert ons aan de tijd waarin technologische innovatie de verspreiding van kennis voor altijd veranderde.
Bronnen en meer informatie
- Britannica. (n.d.). Gutenberg Bible. Geraadpleegd van Britannica
- Rupp, S. (2019). The Gutenberg Revolution: How Printing Changed the Course of History. Cambridge: Cambridge University Press.
- Keio University. (n.d.). Gutenberg Bible Project. Geraadpleegd van Keio HUMI Project
- Library of Congress. (n.d.). The Gutenberg Bible. Geraadpleegd van Library of Congress