Alexander III van Macedonië (356 v.Chr. – 323 v.Chr.), beter bekend als Alexander de Grote, was een koning van het oude Griekse koninkrijk Macedonië. Hij volgde zijn vader, koning Philippos II, op in 336 v.Chr. en leidde al op jonge leeftijd een reeks van succesvolle militaire campagnes. Binnen slechts een decennium creëerde hij een van de grootste rijken uit de oudheid, dat zich uitstrekte van Griekenland tot aan het noordwesten van India. Zijn ongeslagen status op het slagveld en zijn strategische genialiteit hebben hem een blijvende reputatie gegeven als een van de grootste militaire leiders uit de geschiedenis. Zijn veroveringen beïnvloedden niet alleen de politieke verhoudingen van zijn tijd, maar leidden ook tot culturele versmelting die bekend werd als de Hellenistische periode.
Inhoudsopgave
De Jonge Jaren van Alexander
Familieachtergrond en Geboorte
Alexander werd geboren op 20 of 21 juli 356 v.Chr. in Pella, de hoofdstad van het Macedonische koninkrijk. Hij was de zoon van koning Philippos II, een machtige en visionaire heerser, en Olympias, prinses van Epirus. Olympias had grote ambities voor haar zoon en voedde hem op met verhalen over zijn goddelijke afkomst. Zo vertelde zij hem dat hij niet alleen afstamde van de held Achilles, maar ook een zoon van Zeus zelf was. Deze verhalen droegen bij aan Alexanders zelfbeeld en ambitie om een groots heerser te worden.
De Invloed van Aristoteles
Op 13-jarige leeftijd kreeg Alexander een van de grootste filosofen van de tijd, Aristoteles, als privéleraar. Zijn vader Philippos zorgde hiervoor en financierde ook de wederopbouw van Aristoteles’ geboortestad Stageira als dank. Aristoteles onderwees Alexander in onderwerpen als geneeskunde, filosofie, moraal, religie, logica en de kunsten. Deze educatie legde een belangrijke basis voor Alexanders wereldbeeld. De werken van Homerus, met name de Ilias, hadden een diepe indruk op hem en werden zijn constante metgezellen tijdens zijn latere militaire campagnes. Aristoteles’ invloed op Alexander was onmiskenbaar en wakkerde zijn interesse aan in zowel wetenschap als cultuur, iets wat zou blijven doorwerken in zijn militaire en bestuurlijke keuzes.
De Eerste Ervaringen als Strijder
Op 16-jarige leeftijd werd Alexander tijdelijk benoemd tot regent van Macedonië, omdat zijn vader campagne voerde tegen de Thraciërs in het noorden. Tijdens deze periode bewees Alexander zijn militaire vaardigheid door de opstandige Maedi-stam te verslaan en een stad te stichten, Alexandropolis. Hij onderscheidde zich al snel door zijn vastberadenheid en intelligentie, wat hem een sterke aanvoerder maakte in de ogen van zijn medestrijders en het Macedonische volk.
De Band Tussen Alexander de Grote en Hephaestion: Vriendschap en Loyaliteit
Alexander de Grote en Hephaestion ontwikkelden een van de diepste vriendschappen uit de oudheid, die zowel persoonlijk als strategisch onverbrekelijk leek. Ze kenden elkaar van kinds af aan en deelden een opleiding onder Aristoteles. Hephaestion groeide op tot een van Alexanders meest vertrouwde generaals en was altijd aan zijn zijde tijdens campagnes, van Griekenland tot India. Hun relatie wordt vaak vergeleken met die van Achilles en Patroclus, helden uit de Ilias die symbool staan voor vriendschap en trouw. Hoewel antieke bronnen voorzichtig zijn met directe details, speculeren moderne historici over een mogelijke romantische dimensie in hun band. De intense rouw van Alexander na Hephaestions dood in 324 v.Chr. wijst op de diepe emoties die hij voor zijn vriend voelde. Alexander organiseerde een koninklijke begrafenis en een monument voor Hephaestion, wat de unieke plaats van deze vriendschap in zijn leven onderstreep
Alexander als Koning en het Begin van Zijn Veroveringen
Opkomst tot de Troon
In 336 v.Chr. werd Philippos II vermoord tijdens een ceremonie in Aegae, mogelijk als gevolg van een complot waarbij leden van de Macedonische aristocratie betrokken waren. Alexander werd onmiddellijk tot koning uitgeroepen door de Macedonische adel en het leger, en begon zijn bewind met een serie gedurfde acties om zijn positie te versterken. Hij elimineerde potentiële rivalen, zoals zijn neef Amyntas IV, en verpletterde opstanden die na zijn vaders dood uitbraken. Zijn moeder, Olympias, zou Cleopatra Eurydice en haar dochter Europa hebben vermoord om Alexander te beschermen tegen deze rivalen.
Campagne in de Balkan en Consolidatie van Macedonië
Nadat hij de Macedonische troon veilig had gesteld, begon Alexander aan een campagne in de Balkan. Zijn doel was om de noordelijke grenzen van Macedonië te beschermen en opstanden te onderdrukken. In 335 v.Chr. leidde hij een expeditie naar Thracië, waar hij de Triballi-stam versloeg en de Donau overstak om de Getae te onderwerpen. Kort daarna versloeg hij de Illyrische leiders Cleitus en Glaucias, waardoor zijn controle over de regio werd verstevigd.
De stad Thebe kwam kort daarna in opstand tegen het Macedonische gezag, gesteund door Athene. Alexander reageerde snel en leidde een leger naar het zuiden, waar hij Thebe belegerde en verwoestte. Deze vernietiging van Thebe werd een duidelijke waarschuwing aan andere Griekse steden, die zich daarna onderwierpen aan zijn gezag. Op dit moment werd Alexander erkend als de leider van de Griekse steden in het League van Korinthe, waarmee hij zijn positie in Griekenland consolideerde.
Voorbereiding op de Perzische Veldtocht
Na het verzekeren van zijn macht in Griekenland, richtte Alexander zijn blik op de oostelijke buur van Griekenland: het Perzische Rijk. Zijn vader had eerder een anti-Perzische campagne voorbereid, die echter door zijn dood nooit was uitgevoerd. Alexander nam deze ambitie over en begon met de voorbereiding van zijn leger. Hij trok een leger van ongeveer 48.100 soldaten samen, bestaande uit Macedonische troepen, bondgenoten uit Griekse stadstaten en huurlingen.
De campagne tegen Perzië was echter niet alleen gericht op militaire overwinning; het was ook bedoeld om een einde te maken aan eeuwen van conflicten tussen de Grieken en de Perzen. Alexander’s wens om het “hele oosten” te veroveren, zoals hij het zelf noemde, had een ideologisch aspect, aangezien hij beweerde dat het zijn lot was om Azië in te nemen en te bevrijden.
Oversteek naar Azië en Eerste Successen
In 334 v.Chr. begon Alexander zijn Perzische veldtocht en stak hij de Hellespont over naar Azië. Na de oversteek ging Alexander naar het graf van de Trojaanse held Achilles, waar hij zijn respect betuigde. Kort daarna vond de eerste grote veldslag plaats, de Slag bij de Granicus. Alexander behaalde hier een beslissende overwinning tegen de Perzische satrapen van Klein-Azië en maakte duidelijk dat zijn opmars niet zomaar zou worden gestopt. Na deze overwinning accepteerde Alexander de overgave van Sardis en veroverde hij belangrijke steden langs de Ionische kust, waardoor hij een sterke basis in Klein-Azië vestigde.
De Veroveringen van het Perzische Rijk
Veldtochten in Klein-Azië en de Levant
Met een stevig begin in Klein-Azië na de overwinning bij de Granicus, was Alexanders volgende grote doel het veroveren van het hart van het Perzische rijk. Hij boekte zijn volgende beslissende overwinning in de Slag bij Issus in 333 v.Chr., waar hij Darius III, de Perzische koning, direct in de strijd ontmoette. Ondanks een numerieke meerderheid werd het Perzische leger vernietigend verslagen. Darius vluchtte van het slagveld en liet zijn familie en enorme schatten achter, die Alexander in handen kreeg.
Alexander gebruikte deze overwinning als diplomatiek wapen en stuurde Darius een boodschap waarin hij de titel van ‘koning van Azië’ voor zichzelf opeiste. Dit aanbod werd echter door Darius genegeerd, waardoor de oorlog voortduurde. Alexander veroverde vervolgens steden langs de kust van de Levant, waaronder de belangrijke havenstad Tyrus, die na een lange belegering van zeven maanden in handen van de Macedoniërs viel. Alexanders tactische bekwaamheid en geduld zorgden ervoor dat zijn leger, ondanks sterke verdediging en Perzische steun, Tyre veroverde.
Alexander in Egypte: De Stichting van Alexandrië
Na het succes in de Levant richtte Alexander zich op Egypte, dat op dat moment door het Perzische Rijk werd gecontroleerd. Hij werd hier door de lokale bevolking als bevrijder verwelkomd en vestigde zijn invloed zonder grote veldslagen. Alexander stichtte de stad Alexandrië aan de kust, die al snel uitgroeide tot een belangrijk cultureel en commercieel centrum van de oudheid. Het was een strategisch gekozen locatie, die dienstdeed als doorvoerhaven tussen de Middellandse Zee en de rest van zijn rijk.
In Egypte bezocht Alexander het orakel van Amon in de Siwa-oase. Hier werd hij door de priester begroet als de zoon van Zeus-Amon, waarmee hij zowel in Egypte als in Griekenland een goddelijke status bevestigde. Deze ontmoeting speelde een rol in het beeld dat hij als heerser wilde uitstralen; Alexander werd steeds meer gezien als een figuur met een hogere bestemming en goddelijke connectie.
De Beslissende Slag bij Gaugamela
Na het verlaten van Egypte trok Alexander naar Mesopotamië, waar hij Darius opnieuw zou treffen bij Gaugamela in 331 v.Chr. De Perzische koning had een groot leger verzameld en bereidde het slagveld voor met valstrikken en obstakels om Alexanders opmars te vertragen. Alexander wist echter de Perzische linie te doorbreken met een geavanceerde tactiek waarbij hij zijn leger in verschillende formaties bewoog om de Perzische flanken aan te vallen. Darius vluchtte opnieuw, en de Perzische troepen vielen uiteen. Deze overwinning betekende het definitieve einde van de Achaemenidische macht en bevestigde Alexanders heerschappij over het Perzische rijk.
Na Gaugamela veroverde Alexander Babylon zonder veel weerstand, een belangrijke stap in de consolidatie van zijn rijk. Hij erkende de waarde van Babylon als cultureel en economisch centrum en liet de stad grotendeels intact, wat zijn strategie van integratie van veroverde culturen benadrukte.
Opmars naar het Oosten: Susa en Persepolis
Met zijn overwinning bij Gaugamela had Alexander de poorten van het Perzische hartland geopend. Hij marcheerde naar de Perzische steden Susa en Persepolis, de ceremoniële hoofdstad van het rijk. Bij zijn aankomst in Persepolis gaf Alexander zijn soldaten toestemming om de stad te plunderen, wat resulteerde in een verwoestende brand die volgens sommige bronnen door Alexander zelf was aangestoken als vergelding voor de Perzische verwoesting van Athene tijdens de Perzische oorlogen. Deze brand markeerde symbolisch het einde van de Achaemenidische dynastie.
Na enkele maanden verliet Alexander Persepolis en richtte hij zich op het achtervolgen van Darius, die naar het oosten was gevlucht om een laatste verzet te organiseren. Darius werd echter verraden en gedood door zijn eigen commandant Bessus, die zichzelf vervolgens uitriep tot koning. Alexander beschouwde dit als een daad van verraad en maakte het zijn missie om Bessus gevangen te nemen.
De Campagne in Centraal-Azië en de Invasie van India
De Jacht op Bessus en Veroveringen in Bactrië en Sogdiana
De jacht op Bessus leidde Alexander naar Centraal-Azië, een regio die bekendstond om zijn moeilijk begaanbare terrein en onafhankelijke stammen. De Macedonische troepen moesten zich aanpassen aan nieuwe gevechtsomstandigheden, waaronder guerrillaoorlogen gevoerd door lokale stammen. Alexander stichtte hier meerdere steden, zoals Alexandrië aan de Oxus, en zorgde daarmee voor controlepunten en garnizoenen in deze verre gebieden.
In Sogdiana kwam Alexander tegenover hevig verzet te staan van de lokale leider Spitamenes, die met behulp van een leger van nomaden en guerrillatechnieken de Macedonische linies probeerde te verzwakken. Na een serie van bloedige veldslagen wist Alexander uiteindelijk Sogdiana te veroveren en stelde hij een netwerk van satrapieën (provincies) in om de regio te besturen. Zijn huwelijk met Roxane, de dochter van een Bactrische edelman, was een strategische zet die hielp om de relatie met de lokale bevolking te versterken.
Invasie van India: Slag bij de Hydaspes
In 326 v.Chr. bereikte Alexander de rivier de Indus en marcheerde verder India in, waar hij werd geconfronteerd met koning Porus, de heerser van een koninkrijk aan de Hydaspes-rivier (de huidige Jhelum in Pakistan). In de Slag bij de Hydaspes zag Alexander zich geconfronteerd met nieuwe uitdagingen, waaronder een leger van krijgsolifanten. Zijn tactische bekwaamheid leidde tot een overwinning en hij behield de Perzische traditie om Porus te laten heersen over zijn gebied, maar nu als vazal van Alexander.
Na de overwinning bij de Hydaspes liet Alexander twee nieuwe steden bouwen: Nicaea (wat “overwinning” betekent) en Bucephala, ter nagedachtenis aan zijn geliefde paard Bucephalus, dat tijdens deze campagne stierf. De overwinningen in India markeerden de verste oostelijke uitbreiding van zijn rijk, hoewel hij eigenlijk van plan was om nog verder oostwaarts te trekken.
Het Terugtrekken uit India en de Gedrosische Woestijn
Alexander’s leger, uitgeput en ontevreden na jaren van gevechten, weigerde verder India in te trekken bij de rivier de Beas. Alexander was gedwongen terug te keren en leidde zijn troepen langs de zuidelijke route door de Gedrosische Woestijn, een tocht die werd gekenmerkt door extreme moeilijkheden en zware verliezen door uitdroging en honger. Het terugtrekken van India was een cruciale beslissing die hem in staat stelde om de rest van zijn rijk te behouden, maar die ook liet zien hoe ver de grenzen van zijn leger waren bereikt.
Conclusie
Alexander de Grote slaagde erin een enorm rijk te vestigen dat de grenzen van de toenmalige wereld drastisch verlegde. Zijn veroveringen leidden tot een ongekende culturele uitwisseling, bekend als de Hellenistische periode, waarbij Griekse en lokale gebruiken zich vermengden. Hoewel het rijk na zijn dood uiteenviel, bleven zijn veroveringen en politieke erfenis eeuwenlang invloedrijk. De verspreiding van de Griekse taal en cultuur in het oosten vormde een basis voor latere beschavingen, waaronder het Romeinse en Byzantijnse Rijk.
Bronnen en meer informatie
- Cartledge, P. (2004). Alexander the Great: The Hunt for a New Past. New York: The Overlook Press.
- Bosworth, A. B. (1988). Conquest and Empire: The Reign of Alexander the Great. Cambridge: Cambridge University Press.
- Green, P. (1974). Alexander of Macedon, 356–323 B.C.: A Historical Biography. University of California Press.
- Lonsdale, D. J. (2007). Alexander the Great: Lessons in Strategy. Routledge.