Adolphe Thiers: Staatsman en oprichter Derde Republiek

Adolphe Thiers (1797-1877) was een invloedrijke Franse staatsman, historicus en journalist. Hij speelde een centrale rol in de politieke gebeurtenissen van Frankrijk in de 19e eeuw, waaronder de Julirevolutie van 1830 en de onderdrukking van de Parijse Commune in 1871. Als een van de architecten van de Derde Franse Republiek was hij de eerste president van deze nieuwe republiek. Zijn nalatenschap strekt zich echter niet alleen uit tot politiek; als historicus schreef hij twee monumentale werken over de Franse Revolutie en het Napoleontische tijdperk, die zijn reputatie als intellectueel en politicus versterkten.

Vroege Leven en Opleiding

Adolphe Thiers werd geboren op 15 april 1797 in Marseille. Hij werd buitenechtelijk geboren, maar zijn ouders trouwden kort na zijn geboorte, waardoor hij een wettig kind werd. Zijn vader, Pierre-Louis-Marie Thiers, leidde een leven vol persoonlijke problemen en verliet het gezin kort na Thiers’ geboorte. Thiers werd opgevoed door zijn moeder, Marie-Madeleine Amic, met wie hij een sterke band ontwikkelde. Zijn familie had deels Griekse roots via zijn grootmoeder aan moederskant, een afstammeling van een handelaar uit Constantinopel.

Dankzij financiële steun van familieleden kon Thiers naar het Lycée van Marseille gaan. In 1815 werd hij toegelaten tot de rechtenfaculteit van Aix-en-Provence, waar hij vriendschap sloot met François Mignet, een andere toekomstige invloedrijke historicus. Hoewel hij korte tijd als advocaat werkte, voelde Thiers zich meer aangetrokken tot de wereld van journalistiek en literatuur. In 1821 verhuisde hij naar Parijs om zijn carrière als schrijver voort te zetten.

Journalistiek en Politieke Opkomst

Na zijn aankomst in Parijs vond Thiers al snel een baan als secretaris van de hertog van La Rochefoucauld. Dit leidde echter niet tot de vooruitgang waarop hij had gehoopt. Via contacten belandde hij bij Le Constitutionnel, een invloedrijk oppositioneel tijdschrift, waar hij zijn talent voor politieke journalistiek ontwikkelde. Zijn kritische stukken tegen het monarchale regime trokken al snel de aandacht van vooraanstaande politieke figuren en maakten hem tot een bekende naam in de Parijse intellectuele kringen.

In 1823 begon Thiers aan zijn grootste literaire project tot dan toe: Histoire de la Révolution française, een tiendelig werk waarin hij de Franse Revolutie analyseerde. Dit werk, gepubliceerd tussen 1823 en 1827, leverde hem veel lof op en verstevigde zijn reputatie als vooraanstaand intellectueel. Zijn geschiedschrijving, geprezen door tijdgenoten zoals Chateaubriand en Stendhal, versterkte de liberale oppositie tegen de Bourbon-restauratie en droeg bij aan de ideologische onderbouwing van de Julirevolutie van 1830.

Thiers en de Julirevolutie van 1830

De Julirevolutie van 1830 was een keerpunt in de Franse geschiedenis en in de carrière van Adolphe Thiers. Frankrijk bevond zich onder het conservatieve bewind van koning Karel X, wiens absolutistische beleid leidde tot groeiende onvrede onder liberalen en de bourgeoisie. Thiers was op dat moment al een prominent journalist en criticus van het koninklijk beleid, vooral door zijn werk voor de krant Le National, die hij samen met enkele collega’s oprichtte. De krant was een fel tegenstander van het beleid van Karel X en speelde een belangrijke rol in de mobilisatie van de publieke opinie tegen het regime.

In juli 1830, toen Karel X de persvrijheid verder inperkte en de grondwet wijzigde om zijn macht te versterken, riepen Thiers en andere liberale leiders op tot verzet. De daaropvolgende dagen stonden in het teken van gewelddadige opstanden, met barricades in de straten van Parijs en confrontaties tussen het leger en de bevolking. Thiers was een van de eersten die de hertog van Orléans, Louis-Philippe, naar voren schoof als een alternatief voor de monarchie van Karel X.

Op 31 juli 1830 betrad Louis-Philippe Parijs, vergezeld door onder andere Thiers, en nam de troon over als de nieuwe constitutionele monarch. Deze gebeurtenis markeerde het einde van de Bourbon-monarchie en de start van de Julimonarchie onder Louis-Philippe. Hoewel Thiers geen formele regeringsrol had tijdens de eerste jaren van de nieuwe monarchie, was hij een invloedrijke kracht achter de schermen, en zijn steun voor Louis-Philippe bracht hem steeds dichter bij het centrum van de macht.

Thiers als Premier en Zijn Diplomatieke Successen

Adolphe Thiers’ eerste echte kans op regeringsmacht kwam in 1836, toen hij voor het eerst werd benoemd tot premier van Frankrijk onder Louis-Philippe. In zijn korte tijd als premier zette hij zich in voor verschillende hervormingen, hoewel zijn relatie met de koning gespannen was. Een van zijn belangrijkste prestaties tijdens zijn eerste premierschap was de voltooiing van het Arc de Triomphe, een monument ter ere van de Franse legers, en de terugkeer van de stoffelijke resten van Napoleon Bonaparte naar Frankrijk vanuit het eiland Sint-Helena. Deze symbolische daad versterkte de nationale trots en zorgde ervoor dat Thiers populair bleef bij de Franse bevolking.

Na een korte afwezigheid keerde Thiers in 1840 opnieuw terug als premier. Zijn tweede termijn werd gedomineerd door buitenlandse politiek, waarbij hij de complexe diplomatieke betrekkingen met Groot-Brittannië, Oostenrijk en Pruisen moest beheren. Een van zijn grootste uitdagingen was de zogeheten Egyptische Crisis van 1840, waarin Frankrijk betrokken raakte bij de machtsstrijd in het Midden-Oosten. Hoewel Thiers een sterke positie innam in het ondersteunen van Mohammed Ali van Egypte, leidde zijn agressieve diplomatie tot een confrontatie met Groot-Brittannië. Louis-Philippe, die vreesde voor een militaire escalatie, verwierp Thiers’ beleid, wat leidde tot zijn ontslag als premier.

De Revolutie van 1848 en de Opkomst van de Derde Republiek

De politieke instabiliteit die Thiers tijdens zijn loopbaan ervoer, culmineerde in de revolutie van 1848, die een einde maakte aan de Julimonarchie. De economische en sociale onrust in Frankrijk, in combinatie met het falen van Louis-Philippe om de roep om hervormingen te beantwoorden, leidde tot een massale opstand in februari 1848. Louis-Philippe werd gedwongen af te treden, en Frankrijk riep de Tweede Republiek uit.

Thiers speelde in deze periode een complexe rol. Hoewel hij een voorstander was van de republikeinse waarden, stond hij ook bekend als een conservatieve figuur die vreesde voor de radicale elementen van de revolutionaire beweging. Hij werd kortstondig uit de politiek verdreven, maar keerde al snel terug als een invloedrijke stem in de Nationale Vergadering. In 1871, na de nederlaag van Frankrijk in de Frans-Pruisische Oorlog en de val van Napoleon III, werd Thiers door de Franse Nationale Vergadering benoemd tot hoofd van de uitvoerende macht van de nieuw gevormde Derde Republiek.

Thiers en de Frans-Pruisische Oorlog

In 1870 werd Frankrijk in een oorlog met Pruisen gestort, een conflict dat desastreus bleek voor het land. De Frans-Pruisische Oorlog eindigde in een zware nederlaag voor Frankrijk, waarbij keizer Napoleon III gevangen werd genomen en Parijs werd belegerd door de Pruisische troepen. Terwijl de monarchie viel en Frankrijk op de rand van instorting stond, werd Adolphe Thiers geroepen om de leiding te nemen over het land. Hij werd in februari 1871 door de Nationale Vergadering benoemd tot chef van de uitvoerende macht van de Derde Republiek. Zijn onmiddellijke taak was het sluiten van vrede met Pruisen en het herstructureren van een land in crisis.

Thiers reisde door Europa, van Londen tot Wenen en Sint-Petersburg, op zoek naar diplomatieke steun, maar het was duidelijk dat Frankrijk zonder bondgenoten stond. Hij slaagde erin om in maart 1871 een vredesverdrag te sluiten met Pruisen, bekend als het Verdrag van Frankfurt, waarmee de oorlog formeel werd beëindigd. Frankrijk moest echter een zware prijs betalen: het verloor de Elzas en een deel van Lotharingen, en werd gedwongen een gigantische herstelbetaling aan Duitsland te doen. Thiers’ diplomatieke behendigheid zorgde er wel voor dat Frankrijk een meer voordelige betalingsregeling kreeg en dat de Duitse troepen versneld zouden vertrekken.

De Parijse Commune: Een Revolutie in Parijs

Kort na de vrede met Pruisen werd Frankrijk geconfronteerd met een interne opstand in Parijs. Terwijl de landelijke bevolking oorlog moe was en vrede wenste, voelden de inwoners van Parijs zich verraden door het vredesverdrag en de overgave van Elzas-Lotharingen. De woede culmineerde in maart 1871, toen radicale republikeinen en socialisten de macht grepen in Parijs en een revolutionaire regering, de Parijse Commune, oprichtten.

Thiers, die inmiddels de zetel van de regering naar Versailles had verplaatst, zag de Commune als een bedreiging voor de orde en een poging tot anarchie. De Commune werd gedomineerd door revolutionaire idealen en had de steun van een groot deel van de arbeidersklasse in Parijs. Hun politieke agenda omvatte onder andere de scheiding van kerk en staat, sociale hervormingen en een meer egalitaire samenleving.

Hoewel Thiers probeerde te onderhandelen met de leiders van de Commune, hielden zij vast aan hun eisen, en al snel escaleerde het conflict. Thiers besloot hard in te grijpen en stuurde het nationale leger, dat versterkt was door Franse soldaten die net vrijgelaten waren uit Duitse krijgsgevangenschap, om de opstand neer te slaan. Dit leidde tot een van de meest gewelddadige periodes in de Franse geschiedenis, bekend als de Bloedige Week.

De Onderdrukking van de Commune

De strijd tussen het Franse nationale leger en de revolutionaire troepen van de Commune duurde van april tot mei 1871. Terwijl het leger Versailles gebruikte als basis, slaagde het erin om de stad Parijs binnen te dringen op 21 mei 1871. De daaropvolgende dagen waren gevuld met felle gevechten, waarbij de Commune troepen de stad in brand staken en verschillende iconische gebouwen, zoals het Hôtel de Ville en de Tuilerieën, vernietigden.

De opstand eindigde met een bloedbad. Het leger, onder leiding van Thiers, maakte geen onderscheid tussen gewapende communards en gewone burgers, wat resulteerde in de executie van duizenden Parijzenaars. Geschat wordt dat ongeveer 20.000 mensen omkwamen tijdens de repressie, en duizenden anderen werden gevangengenomen en verbannen naar strafkolonies in Frans-Guyana en Nieuw-Caledonië. De Parijse Commune werd volledig neergeslagen, maar de wreedheid van de onderdrukking liet diepe sporen na in de Franse samenleving.

Thiers’ beslissing om de Commune met militair geweld te onderdrukken, werd door sommigen gezien als noodzakelijk om de orde te herstellen en de Republiek te redden, terwijl anderen hem veroordeelden als meedogenloos en verantwoordelijk voor de dood van duizenden burgers. Deze gebeurtenissen zouden zijn reputatie decennialang beïnvloeden en de verdeeldheid binnen de Franse politiek versterken.

Thiers als President van de Derde Republiek

Na de onderdrukking van de Parijse Commune consolideerde Adolphe Thiers zijn positie als leider van Frankrijk. Op 31 augustus 1871 werd hij benoemd tot de eerste president van de Derde Franse Republiek. Zijn presidentschap stond in het teken van herstel en wederopbouw na de verwoestingen van de Frans-Pruisische Oorlog en de interne spanningen die uitmondden in de Commune.

Een van Thiers’ grootste prestaties als president was het versnellen van de terugtrekking van de Duitse troepen uit Frankrijk. Door zijn financiële behendigheid en diplomatieke onderhandelingen slaagde hij erin de herstelbetalingen aan Duitsland twee jaar eerder dan gepland te voltooien, wat leidde tot de snelle bevrijding van het grootste deel van het Franse grondgebied.

Ondanks deze successen bleef Thiers’ positie wankel. Hij stond onder druk van zowel monarchisten, die de terugkeer van een koningshuis wilden, als van radicalere republikeinen. Monarchisten zagen hem aanvankelijk als een overgangsfiguur die hen zou helpen een constitutionele monarchie te herstellen, maar Thiers ontpopte zich steeds meer als een verdediger van de republiek. Zijn beroemde uitspraak “De republiek is de regeringsvorm die ons het minst verdeelt” symboliseerde zijn pragmatische aanpak van de politieke verdeeldheid in Frankrijk.

Aftreden en Laatste Jaren

Thiers’ presidentschap kwam in mei 1873 ten einde toen hij onder toenemende druk van monarchisten gedwongen werd af te treden. De monarchistische meerderheid in de Nationale Vergadering, geleid door de conservatieve hertog van Broglie, was vastbesloten om Thiers te vervangen door iemand die meer geneigd was de monarchie te herstellen. Ze kozen maarschalk Patrice de MacMahon als zijn opvolger, een conservatieve generaal die een sterkere affiniteit met de monarchistische beweging had.

Na zijn aftreden bleef Thiers actief in de politiek als lid van de Kamer van Afgevaardigden, waar hij een invloedrijke stem bleef in de gematigde republikeinse kringen. Hij werd gerespecteerd als een staatsman die Frankrijk door een van zijn moeilijkste periodes had geleid, maar zijn politieke carrière eindigde in een tijd van grote verdeeldheid.

Op 3 september 1877 overleed Thiers op 80-jarige leeftijd. Zijn begrafenis werd een politiek geladen gebeurtenis, waarbij zowel republikeinen als zijn politieke tegenstanders aanwezig waren. Onder de rouwenden bevonden zich de republikeinse leiders Victor Hugo en Léon Gambetta, die zijn rol in het vestigen van de Derde Republiek erkenden.

Conclusie

Adolphe Thiers was een complex figuur in de Franse geschiedenis. Hij speelde een centrale rol in de opkomst van de Derde Republiek en leverde belangrijke bijdragen aan de politieke en diplomatieke stabiliteit van Frankrijk na de Frans-Pruisische Oorlog. Hoewel zijn harde onderdrukking van de Parijse Commune zijn reputatie voor sommigen bezoedelde, werd hij door velen gezien als een leider die Frankrijk door een periode van diepe crisis had geleid.

Zijn nalatenschap als staatsman en historicus blijft belangrijk, vooral vanwege zijn invloedrijke geschiedschrijving over de Franse Revolutie en het Napoleontische tijdperk. Zijn pragmatische visie op de republiek als de meest haalbare regeringsvorm in een verdeelde natie zou de basis leggen voor de verdere ontwikkeling van de Derde Republiek, die nog tot 1940 zou voortduren.

Bronnen en meer informatie

1. Tombs, Robert. France 1814–1914. Routledge, 2006.
2. Afbeelding: Nadar , Public domain, via Wikimedia Commons
3. Furet, François. Revolutionary France, 1770–1880. Blackwell Publishing, 1995.
4. Fortescue, William. The Third Republic in France, 1870–1940: Conflicts and Continuities. Routledge, 2000.
5. Kafker, Frank. The French Revolution: Conflicts and Continuities. Garland Publishing, 1989.
6. Nord, Philip. The Republican Moment: Struggles for Democracy in Nineteenth-Century France. Harvard University Press, 1995.